Πόρισμα-φωτιά για τις φονικές πλημμύρες στη Μάνδρα

Συντάκτης: 

Στέργιος Ζιαμπάκας, Ντίνα Δασκαλοπούλου, efsyn 28/12/'17

Ακραίο μεν το καιρικό φαινόμενο, ακρότατη δε η ανθρώπινη αυθαιρεσία και η γραφειοκρατία. Αυτό, συνοπτικά, προκύπτει για τις αιτίες των φονικών πλημμυρών που έπληξαν τη Μάνδρα (με τραγικό απολογισμό 24 νεκρούς), βάσει του πορίσματος κλιμακίου επιθεωρητών του γραφείου της Γενικής Επιθεωρήτριας Δημόσιας Διοίκησης, που αποκαλύπτει σήμερα η «Εφ.Συν.».

Ναι μεν οι επιθεωρητές διαπίστωσαν ότι όντως η βροχόπτωση στον ορεινό όγκο (όρος Πατέρα) ήταν καταιγιστική, ότι αναφορικά με την πόλη της Μάνδρας είχε κρίσιμο ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων η ταυτόχρονη άφιξη των πλημμυρικών υδάτων των χειμάρρων Σούρες και Αγ. Αικατερίνης και μάλιστα στη μέγιστη παροχή τους -με τις κοίτες των ομώνυμων ρεμάτων να έχουν επιχωματωθεί, έως και... χαθεί κάτω από τον οικιστικό ιστό- αλλά, παράλληλα, με την έκθεσή τους αναδεικνύουν τις ευθύνες των δημόσιων υπηρεσιών, τόσο ως προς τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση αντιπλημμυρικών έργων όσο και ως προς... το μπάζωμα ενός εκ των δύο ρεμάτων, με το αυθαίρετο δημοτικό αμαξοστάσιο Μάνδρας!
Τα συμπεράσματα των επιθεωρητών είναι ιδιαίτερα σκληρά για το Δασαρχείο Αιγάλεω, ως προς την υλοποίηση του έργου της εκτροπής της Αγ. Αικατερίνης.
Καταλογίζουν στις δασικές υπηρεσίες «εμμονές και αγκυλώσεις επί τυπικών θεμάτων και όχι επί της ουσίας» καθώς και «λανθασμένη αξιολόγηση των προτεραιοτήτων και της σημασίας και του επείγοντος της δημοπράτησης του έργου», το οποίο, κατά την άποψη των επιθεωρητών, ήταν άκρως αναγκαίο για την αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής και «θα αντιμετώπιζε σοβαρά τις αρνητικές επιπτώσεις στη Μάνδρα ενός ενδεχόμενου πλημμυρικού φαινομένου όπως αυτό που συνέβη τη 15η Νοέμβρη».

 Το ιστορικό που παραθέτουν οι επιθεωρητές έχει λίγο-πολύ ως εξής:

•  Τον Ιούλιο του 2014 εγκρίνεται από τον τότε γενικό γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου. Στην απόφαση αυτή υπάρχει όρος ότι «πριν από την έναρξη υλοποίησης του έργου θα πρέπει να τηρηθούν από την αρμόδια υπηρεσία της Δ/νσης Δασών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής τα προβλεπόμενα (...) για τον χαρακτηρισμό της έκτασης επέμβασης όσον αφορά τον δασικό ή μη χαρακτήρα της καθώς και για τις λοιπές απαραίτητες διαδικασίες σε περίπτωση που η εν λόγω έκταση ή τμήμα αυτής είναι δασικού χαρακτήρα». Μέχρι σήμερα, παρότι «έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα (...) παραμένει σε εκκρεμότητα το ζήτημα από τη Δασική Υπηρεσία», αναφέρουν χαρακτηριστικά οι επιθεωρητές.
•  Τον Οκτώβριο του 2014, η Οικονομική Επιτροπή της Περιφέρειας Αττικής εγκρίνει τις απαραίτητες συνοδευτικές μελέτες.
• Τον Ιανουάριο του 2016 η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής επικυρώνει τον καθορισμό των οριογραμμών της μελέτης. Αυτή η επικύρωση «ήταν η αναγκαία απόφαση-προϋπόθεση (...) για την έγκριση της μελέτης και την εκτέλεση του έργου», σημειώνεται στο πόρισμα. 
• Τον Φεβρουάριο του 2016 η αρμόδια διεύθυνση της Περιφέρειας Αττικής βεβαιώνει την περαίωση της μελέτης.
• Τον Απρίλιο του 2016 τροποποιείται το πρόγραμμα εκτελεστέων έργων της περιφέρειας και εντάσσεται σε αυτό, για πρώτη φορά, το έργο για την εκτροπή του χειμάρρου της Αγ. Αικατερίνης, με προϋπολογισμό 10 εκατ. ευρώ. 
•  Τον Αύγουστο του 2016 ο «νόμος Σπίρτζη» για τις συμβάσεις φέρνει σημαντικές αλλαγές στη δημοπράτηση έργων, σε όλα τα στάδια της διαγωνιστικής διαδικασίας. «Προϋπόθεση δε για τη δημοπράτηση του έργου ήταν οι απαραίτητες αδειοδοτήσεις και η συντέλεση των αναγκαίων απαλλοτριώσεων για την εκτέλεσή του. Ο νόμος αυτός, ο οποίος εκδόθηκε κατ’ εφαρμογή κοινοτικής οδηγίας, ενσωμάτωσε τον νόμο περί δημοσίων έργων και τον κανονισμό περί προμηθειών, ενοποίησε τις σχετικές διαδικασίες και κατήργησε, από την ημερομηνία ισχύος του, όλο το προηγούμενο καθεστώς», περιγράφουν οι επιθεωρητές.
• Τον Φεβρουάριο του 2017 και με σχεδόν 3 χρόνια καθυστέρηση, το Δασαρχείο Αιγάλεω απαντά σε εκκρεμούσα αίτηση (από 15 Απριλίου 2014!) της αρμόδιας διεύθυνσης της περιφέρειας, λέγοντας ότι παύει η διαδικασία που προέβλεπε προηγούμενος νόμος (του 1979, που ίσχυε το 2014) και έτσι τίθεται... στο αρχείο η αίτηση! Αρα η περιφερειακή διεύθυνση έπρεπε να υποβάλει εκ νέου τα στοιχεία που αφορούσαν τις συντεταγμένες των εκτάσεων του έργου.

«Είναι προφανές ότι το ανωτέρω έγγραφο του Δασαρχείου Αιγάλεω ανέτρεψε τον χρονικό προγραμματισμό της εκτέλεσης του έργου», παρατηρούν οι επιθεωρητές, έχοντας νωρίτερα, σε άλλο σημείο του πορίσματος, σχολιάσει ότι «ο λόγος που δεν υλοποιήθηκε η δημοπράτηση του μελετηθέντος έργου είναι αποκλειστικά γραφειοκρατικός».
Το έργο, σύμφωνα πάντα με το πόρισμα του Γραφείου της Γενικής Επιθεωρήτριας Μαρίας Παπασπύρου (για την οποία αξίζει να σημειωθεί ότι όχι μόνο εκκίνησε την έρευνα αμέσως μετά τις πλημμύρες, αλλά και τήρησε τη δέσμευσή της για γρήγορη ολοκλήρωση του ελέγχου), σήμερα βρίσκεται στη διαδικασία κήρυξης απαλλοτρίωσης, δηλαδή στην προϋπόθεση που απαιτεί ο «νόμος Σπίρτζη» για τις δημοπρατήσεις.

Ελλειψη και ορεινών έργων

Τα πλημμυρικά ύδατα ξεκίνησαν από το όρος Πατέρα. Το έδαφος των λεκανών απορροής δεν είχε τη δυνατότητα να απορροφήσει έστω μικρό μέρος των υδάτων, σύμφωνα πάντα με το πόρισμα στο οποίο αναφέρεται: «Η έλλειψη των έργων ορεινής υδρονομίας σε συνάρτηση με την απότομη κλίση των πρανών, την ένταση της νεροποντής σε ελάχιστο χρόνο και τη φύση του εδάφους των λεκανών απορροής (χαμηλή απορροφητικότητα) δημιούργησαν ένα φαινόμενο που επέφερε μεγάλες απώλειες σε έμψυχο ανθρώπινο δυναμικό αλλά και υλικές καταστροφές».
Κατά την αυτοψία τους οι επιθεωρητές δεν διαπίστωσαν καμένες εκτάσεις στο όρος Πατέρα, «η κατασκευή όμως έργων ορεινής υδρονομίας απαιτείται ανεξάρτητα από αυτό».
Από τα βόρεια, τα πλημμυρικά ύδατα οδηγήθηκαν με ελεύθερη ροή διά των πρανών «στο ευρύ ίχνος» της παλαιάς εθνικής οδού Ελευσίνας-Θήβας (ΠΕΟΕΘ) «η οποία λειτούργησε ως ανοικτός αγωγός ομβρίων με μεγάλη κλίση, που ευνόησε την ανάπτυξη υψηλών ταχυτήτων και που σε συνδυασμό με τη μεγάλη ποσότητα του νερού που παροχετεύτηκε, δημιούργησε ένα τρομακτικό και πρωτόγνωρο φαινόμενο και αποτέλεσμα».
Τα νερά αυτά αρχικά περιορίστηκαν στην κοίτη του χειμάρρου Σούρες, συνάντησαν αυθαίρετες κατασκευές (βλ. ένθετο για αυθαιρεσίες) και εξετράπησαν επιφανειακά στη βόρεια-βορειοανατολική πλευράς της πόλης της Μάνδρας, προκαλώντας τις γνωστές καταστροφές. Από τα δυτικά, τα πλημμυρικά ύδατα οδηγήθηκαν στη λεκάνη απορροής του χειμάρρου της Αγ. Αικατερίνης.
Η κοίτη του χειμάρρου κρίθηκε σχετικά καλώς εγκιβωτισμένη, όμως εντός σχεδίου πόλης «είναι ανεπαρκής έως ανύπαρκτη, ενώ στο τμήμα εντός του παλαιού σχεδίου πόλης ο χείμαρρος οδηγείται επιφανειακά με διάχυση σε πλακοσκεπή αγωγό ανεπαρκούς διατομής».
«Παρά τις προσπάθειές μας να εντοπίσουμε έργο εισόδου υδάτων στον παραπάνω αγωγό, αυτό δεν κατέστη δυνατόν», αναφέρουν οι επιθεωρητές, συμπληρώνοντας ότι ούτε τα φρεάτια στην πόλη προσέφεραν στην αντιπλημμυρική προστασία, αντιθέτως «πολλές φορές λειτούργησαν αρνητικά λόγω της πίεσης του αγωγού και της ανεπάρκειάς του».
Οι επιθεωρητές διαπίστωσαν ότι:
α. ο μεγαλύτερος αριθμός απώλειας ανθρώπινων ζωών αφορούσε το ανάντη τμήμα του ποταμού Σούρες,
β. για παροχές νερού τέτοιου ή παρόμοιου μεγέθους η ΠΕΟΕΘ λειτουργεί ως κοίτη χειμάρρου,
γ. η κλίση του δρόμου είναι μεγάλη και το οδόστρωμα λειτουργεί ως πυθμένας της κοίτης με αποτέλεσμα να αυξάνει την ταχύτητα του νερού και τη συρτική του δύναμη,
δ. η υπάρχουσα εγκεκριμένη μελέτη αφορά το πιο πεδινό τμήμα του χειμάρρου.
Θεωρούν, δε, ότι είναι αναγκαίο να συνταχθεί μελέτη που θα αντιμετωπίζει και το ορεινό τμήμα, συνεισφέροντας στην αντιπλημμυρική προστασία αλλά και στην εξασφάλιση της ασφαλούς κυκλοφορίας κατά τη διάρκεια ανάλογων φαινομένων.
«Η παρούσα έκθεση αφορά διαπιστώσεις και έγγραφα που μας έχουν κοινοποιηθεί μέχρι σήμερα. Εκκρεμεί η αποστολή πρόσθετων στοιχείων που έχουν ζητηθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες, η λήψη των οποίων ενδεχομένως να απαιτήσει συμπληρωματική έκθεση την οποία και θα σας γνωστοποιήσουμε», διευκρινίζουν οι επιθεωρητές στο πόρισμά τους.

Ετοιμοι οι χάρτες διαχείρισης κινδύνου

 Η (κατ΄ ελάχιστον εκτιμηθείσα) περιοχή που πρόκειται να πληγεί σε ανάλογο επεισόδιο, αν δεν ανασχεθούν στα ανάντη του σημείου εκτροπής, τα πλημμυρικά νερά και οι φερτές ύλες σε πολλά μικρά φράγματα σε επιλεγμένους κλάδους του υδρογραφικού δικτύου

Συντάκτης: Χαρά Τζαναβάρα, efsyn, 28/12 / '17

 

Νομοθετική πρωτοβουλία για τα ρέματα, με στόχο την προστασία των γύρω περιοχών από τις πλημμύρες, προανήγγειλε ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος. Μιλώντας στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ, ανακοίνωσε ότι ώς τον Μάρτιο θα έχουν ολοκληρωθεί οι χάρτες διαχείρισης κινδύνου πλημμύρας, που έπρεπε να είναι θεσμοθετημένοι από το 2015.
Η εκπόνησή τους έγινε τον τελευταίο χρόνο από το επιστημονικό δυναμικό της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων και από τα μέσα Νοεμβρίου τέθηκαν σε δημόσια διαβούλευση σε όλες τις περιφέρειες της χώρας.
Στην πρόσφατη συνέντευξη Τύπου για τους δασικούς χάρτες, ο Σ. Φάμελλος αναφέρθηκε στη φονική πλημμύρα που έπληξε τη Μάνδρα, σημειώνοντας ότι, πέρα από τη μεγάλη ένταση του καιρικού φαινομένου, υπάρχουν ευθύνες για την ένταξη περιοχών στο σχέδιο χωρίς πρόβλεψη για το ρέμα της Αγίας Αικατερίνης, αλλά και την έλλειψη μέτρων συγκράτησης του εδάφους στις πλαγιές του όρους Πατέρα, που είχαν πληγεί τα προηγούμενα χρόνια από πυρκαγιές και έχασαν μεγάλο μέρος της δασοκάλυψης.

  Η ανθρώπινη παρέμβαση στις κοίτες και τις αναβαθμίδες των ρεμάτων Σούρες και Αγίας Αικατερίνης

Λίγες ημέρες πριν ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ Γιάννης Μπενίσης, μιλώντας στους δημοσιογράφους, αποκάλυψε ότι αποδείχτηκε πως ήταν φραγμένος ο υπόγειος αγωγός στην οδό Κοροπούλη, όπου έγιναν οι περισσότερες καταστροφές.
Ο αγωγός, που έχει μήκος 2 χλμ., είχε τοποθετηθεί πριν από μερικές δεκαετίες στην κοίτη του ρέματος της Αγίας Αικατερίνης και στη συνέχεια είχε καλυφθεί για να διαμορφωθεί σε έναν από τους κεντρικούς δρόμους της Μάνδρας.