Η κοινοτοπία της αριστείας

Γιώργος Γιαννόπουλος* | 12.05.2015

"Η ποσότητα της ενέργειας που απαιτείται για την αποδόμηση ανοησιών, είναι τουλάχιστον κατά μια τάξη μεγέθους μεγαλύτερη απ' αυτήν που απαιτείται για να διατυπωθούν" (Νόμος του Brandolini)

Ένα νέο τη­λε­ο­πτι­κό σλό­γκαν προ­στέ­θη­κε στη φα­ρέ­τρα των επι­κοι­νω­νια­κών κλισέ του μνη­μο­νια­κού μη­χα­νι­σμού χει­ρα­γώ­γη­σης, δίπλα στη "διά­χυ­τη ανο­μία", τις "ανα­γκαί­ες με­ταρ­ρυθ­μί­σεις" και τις "πα­θο­γέ­νειες της με­τα­πο­λί­τευ­σης". Πρό­κει­ται για τον "εξο­βε­λι­σμό της αρι­στεί­ας", και ανα­φέ­ρε­ται στην επα­να­φο­ρά της κλή­ρω­σης, ως τρό­που ει­σα­γω­γής στα Πει­ρα­μα­τι­κά Σχο­λεία, τα οποία είχαν τε­λευ­ταία ταυ­τι­στεί με τα ιστο­ρι­κά Πρό­τυ­πα, παρά τον σαφώς δια­φο­ρε­τι­κό σκοπό δη­μιουρ­γί­ας τους. 

 Ελά­χι­στοι απ' όσους το εκ­φέ­ρουν, μπαί­νουν στον κόπο να ανα­λύ­σουν (με εξί­σου συ­νο­πτι­κές και αό­ρι­στες ταυ­το­λο­γί­ες συ­νή­θως) σε τί συ­νί­στα­ται η "αρι­στεία", και πώς ακρι­βώς συ­ντε­λεί­ται ο "εξο­βε­λι­σμός" της, ενώ ου­δείς εκ των φω­να­σκού­ντων κα­τα­θέ­τει την άποψή του για το τί ακρι­βώς θέ­λου­με από το δη­μό­σιο εκ­παι­δευ­τι­κό σύ­στη­μα, πώς το επι­διώ­κου­με, και κυ­ρί­ως ποιες είναι οι άρ­ρη­τες -και ατεκ­μη­ρί­ω­τες- ιδε­ο­λο­γι­κές πα­ρα­δο­χές που οφεί­λει εκ των προ­τέ­ρων να συμ­με­ρί­ζε­ται με τον εκά­στο­τε θρη­νού­ντα, ο απο­δέ­κτης της κα­τα­στρο­φο­λο­γι­κής ρη­το­ρεί­ας περί "σφα­γής των αρί­στων". Κάτι τέ­τοιο θα απο­κά­λυ­πτε πρώτα απ' όλα την απριό­ρι απο­δο­χή εκ μέ­ρους των "φίλων της αρι­στεί­ας", ενός βα­θύ­τα­τα νε­ο­συ­ντη­ρη­τι­κού πλέγ­μα­τος αξιω­μα­τι­κών ιδε­ο­λη­ψιών, περί ατο­μι­σμού, αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τας, αρι­στο­κρα­τί­ας και κοι­νω­νι­κού δαρ­βι­νι­σμού, ως δήθεν ανα­ντίρ­ρη­των προ­ϋ­πο­θέ­σε­ων για το βέλ­τι­στο κοι­νω­νι­κό απο­τέ­λε­σμα (κατ' ανα­λο­γία του ανύ­παρ­κτου στην πράξη trickle down effect της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης οι­κο­νο­μι­κής σω­τη­ριο­λο­γί­ας), οι οποί­ες επα­νήλ­θαν επι­θε­τι­κά την τε­λευ­ταία τρια­κο­ντα­ε­τία, ως "κοινή λο­γι­κή".
 Έτσι δια­βά­ζου­με στην " Κα­θη­με­ρι­νή" ("Πρό­τυ­πα σχο­λεία και ιδε­ο­λη­ψί­ες", Τ. Αβρα­ντί­νης,) ότι: "Η εύ­λο­γη απά­ντη­ση στο ερώ­τη­μα «γιατί χρεια­ζό­μα­στε τα πρό­τυ­πα σχο­λεία;» είναι ότι τέ­τοιου εί­δους θε­σμοί ενι­σχύ­ουν την αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα των χωρών στον διε­θνή κα­τα­με­ρι­σμό ερ­γα­σί­ας μέσω της έγκαι­ρης ανί­χνευ­σης, αξιο­ποί­η­σης, προ­σέλ­κυ­σης και δια­τή­ρη­σης τα­λα­ντού­χου αν­θρώ­πι­νου δυ­να­μι­κού". Αρκεί μια ματιά στο ποιες χώρες προη­γού­νται της χώρας μας (με­τα­ξύ αυτών Κο­λομ­βία, Μα­ρό­κο, Αλ­γε­ρία, Γουα­τε­μά­λα) στον τομέα της αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τας, και στο μορ­φω­τι­κό -και βιο­τι­κό- επί­πε­δο του εκεί γε­νι­κού πλη­θυ­σμού, για να αξιο­λο­γή­σου­με το πόσο σχε­τι­κή είναι η ση­μα­σία αυτού του κρι­τη­ρί­ου.
 Αντί­στοι­χα στο "Βήμα" ("Ισες αλλά όχι ίδιες ευ­και­ρί­ες", Βλα­χο­γιάν­νη Αι­μι­λία) δια­βά­ζου­με: "Ισό­τη­τα δεν ση­μαί­νει προ­ώ­θη­ση του μέσου όρου, αλλά στή­ρι­ξη των ατο­μι­κών ανα­γκών κάθε μα­θη­τή... Στην Ελ­λά­δα υπάρ­χουν Αθλη­τι­κά, Μου­σι­κά Σχο­λεία, σχο­λεία για παι­διά με ει­δι­κές ανά­γκες, αλλά όχι για παι­διά με ει­δι­κές ικα­νό­τη­τες". Και "το σχο­λείο, όπως είναι δο­μη­μέ­νο, αδυ­να­τεί να παί­ξει ση­μα­ντι­κό ρόλο στην εκ­παί­δευ­ση όλων των παι­διών και ιδιαί­τε­ρα των προι­κι­σμέ­νων που προ­έρ­χο­νται από χα­μη­λά κοι­νω­νι­κο-οι­κο­νο­μι­κά στρώ­μα­τα (οι οι­κο­νο­μι­κά εύ­ρω­στοι μα­θη­τές εκ­δι­πλώ­νουν τα τα­λέ­ντα τους σε καλά ιδιω­τι­κά σχο­λεία)". 
Εδώ -σε αντί­θε­ση με το προη­γού­με­νο άρθρο που επι­κα­λεί­ται την κοι­νω­νι­κή χρη­σι­μό­τη­τα- συ­μπυ­κνώ­νε­ται το σύ­νο­λο των "επι­χει­ρη­μά­των" υπέρ της παι­δεί­ας-τρό­παιο, από "ηθική" σκο­πιά και από άποψη δήθεν άμ­βλυν­σης των κοι­νω­νι­κών ανι­σο­τή­των. Πέρα από το ότι η σύ­γκρι­ση μου­σι­κών ή αθλη­τι­κών σχο­λεί­ων με σχο­λεία "αρί­στων" -γε­νι­κώς- είναι σύ­γκρι­ση ασχέ­των πραγ­μά­των (Ει­δι­κές ικα­νό­τη­τες σε τί; Στα μα­θη­μα­τι­κά; Στα φι­λο­λο­γι­κά; Και γιατί όχι τότε "μα­θη­μα­τι­κό σχο­λείο", "φι­λο­σο­φι­κό σχο­λείο" ή -από την άλλη με­ριά- σχο­λείο "εξαι­ρε­τι­κών μου­σι­κών τα­λέ­ντων" ή "σχο­λείο πρω­τα­θλη­τών";), υπάρ­χει και μια λα­θρο­χει­ρία στην ανα­φο­ρά της δυ­να­τό­τη­τας των οι­κο­νο­μι­κά εύ­ρω­στων να φοι­τούν -χω­ρίς διά­κρι­ση με­τα­ξύ "αρί­στων" και "με­τρί­ων" εδώ- σε καλά ιδιω­τι­κά σχο­λεία. Προ­φα­νώς το περί κοι­νω­νι­κής δι­καιο­σύ­νης αί­σθη­μα της αρ­θρο­γρά­φου ικα­νο­ποιεί­ται αρ­κού­ντως με την ιδέα ότι ελά­χι­στα παι­διά από οι­κο­νο­μι­κά αδύ­να­μες οι­κο­γέ­νειες, θα έχουν (αφού πρώτα "απο­δεί­ξουν" προ­κα­τα­βο­λι­κά ότι θα ξε­πλη­ρώ­σουν το -κατά Φρί­ντμαν- "δω­ρε­άν γεύμα" στο μέλ­λον) τη δυ­να­τό­τη­τα να τύ­χουν του "προ­νο­μί­ου" της καλής εκ­παί­δευ­σης, θε­ω­ρώ­ντας δε­δο­μέ­νο ότι δεν αντέ­χει ο προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός να κάνει το ίδιο για τους πε­ρισ­σό­τε­ρους (που στο κά­τω-κά­τω δεν το αξί­ζουν και που θα πρέ­πει να αρ­κε­στούν στο επί­πε­δο εκ­παί­δευ­σης που χρειά­ζε­ται για να ασκή­σει το επάγ­γελ­μά του ένας χει­ρώ­να­κτας της κοι­νω­νί­ας του ενός τρί­του ή ένας υπή­κο­ος μιας με­τα­μο­ντέρ­νας ολι­γαρ­χί­ας για να ασκεί τα συρ­ρι­κνω­μέ­να πο­λι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά του δι­καιώ­μα­τα).
Θα ήταν πα­ρά­λει­ψη να μην ανα­φερ­θεί κα­νείς και σε μια τρίτη πα­ρά­με­τρο, που δεν δη­λώ­νε­ται εύ­κο­λα στο δη­μό­σιο διά­λο­γο, γιατί πα­ρα­πέ­μπει ευ­θέ­ως σε κοι­νω­νι­κό δαρ­βι­νι­σμό, έως ρα­τσι­σμό. Ση­μα­ντι­κό ρόλο στην απή­χη­ση του λόγου περί "αρι­στεί­ας", παί­ζει η επι­θυ­μία των γο­νέ­ων να απο­φύ­γουν τα παι­διά τους τη συ­νύ­παρ­ξη με τους "μέ­τριους" (οι οποί­οι υπο­τί­θε­ται κα­θυ­στε­ρούν το εκ­παι­δευ­τι­κό έργο, "διώ­χνουν" τους κα­λούς κα­θη­γη­τές από συ­γκε­κρι­μέ­να σχο­λεία κλπ) και κατ' επέ­κτα­ση τις "κακές συ­να­να­στρο­φές", και αντί­στρο­φα η επι­δί­ω­ξη να αντλή­σουν κύρος και ευ­και­ρί­ες κοι­νω­νι­κής δι­κτύ­ω­σης (με το βλέμ­μα στραμ­μέ­νο στην κοι­νω­νι­κή ανέ­λι­ξη με όρους κοι­νω­νί­ας των κολ­λη­τών), μέσω της φοί­τη­σής τους σε σχο­λεία της "ελίτ". Η πρό­σφα­τη συ­ντρι­πτι­κή εμπει­ρία που επι­φύ­λα­ξε η οι­κο­νο­μι­κο­πο­λι­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η οποία δο­μή­θη­κε πάνω στο θα­τσε­ρι­κό "δεν υπάρ­χουν κοι­νω­νί­ες, μόνο άτομα", στην πρώην αυ­τά­ρε­σκη, πρώην με­σαία τάξη της χώρας μας, θα έπρε­πε να τους είχε κάνει σο­φό­τε­ρους. Άλ­λω­στε υπάρ­χει και το οξύ­μω­ρο, οι ίδιοι να ανα­φέ­ρο­νται θε­τι­κά σε ένα εξι­δα­νι­κευ­μέ­νο πα­ρελ­θόν, όπου η "αρι­στεία" έλα­μπε μέσα σε τά­ξεις των πε­νή­ντα μα­θη­τών -απ' τους οποί­ους οι  σα­ρά­ντα εγκα­τέ­λει­παν το σχο­λείο μετά το δη­μο­τι­κό- με τον δά­σκα­λο να επι­βάλ­λει την πει­θαρ­χία με τη βέργα. Το τε­λευ­ταίο μά­λι­στα φαί­νε­ται να το θε­ω­ρούν τόσο επι­τυ­χη­μέ­νο, ώστε να επι­κρο­τούν την πρό­σφα­τη από­πει­ρα ει­σα­γω­γής του -τη­ρου­μέ­νων των ανα­λο­γιών- και στην τρι­το­βάθ­μια εκ­παί­δευ­ση.
 Η ιδέα της ύπαρ­ξης ει­δι­κών σχο­λεί­ων για "αρί­στους", μέσα στα πλαί­σια της κα­θο­λι­κής, δη­μό­σιας, δω­ρε­άν εκ­παί­δευ­σης, ση­μαί­νει εξ ορι­σμού, πρό­θε­ση για πα­λι­νόρ­θω­ση μιας παι­δεί­ας δυο τα­χυ­τή­των, με την με­τα­τρο­πή αυτού που ως τώρα απο­τε­λού­σε κα­θο­λι­κό δι­καί­ω­μα -της καλής δη­λα­δή εκ­παί­δευ­σης με σύγ­χρο­νες με­θό­δους και συν­θή­κες- σε προ­νό­μιο -ή μάλ­λον τρό­παιο- για έναν αυ­θαί­ρε­τα προσ­διο­ρι­σμέ­νο (εξαι­ρε­τι­κά μικρό σε σχέση με τους εν δυ­νά­μει κα­λούς μα­θη­τές) και δυ­σα­νά­λο­γα γε­ω­γρα­φι­κά κα­τα­νε­μη­μέ­νο, αριθ­μό παι­διών, τα οποία μά­λι­στα επι­λέ­γο­νται στην ηλι­κία των 12 ετών, με μια αφελή εξε­τα­στι­κή δια­δι­κα­σία (και με όλες τις στρε­βλώ­σεις & αδι­κί­ες που συ­νε­πά­γε­ται η κοι­νω­νι­κή & οι­κο­νο­μι­κή ανι­σό­τη­τα με­τα­ξύ των υπο­ψη­φί­ων).
Ανοί­γει στην ουσία το δρόμο για μια με­τα­μο­ντέρ­να οπι­σθο­δρό­μη­ση -στο όνομα των γνω­στών δήθεν ανα­γκαί­ων πε­ρι­κο­πών- προς ένα -προ­σφι­λές στους νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρους- πα­ρελ­θόν (το οποίο γέν­νη­σε στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα τα ιστο­ρι­κά Πρό­τυ­πα ως ανα­γκαιό­τη­τα), όπου μέσα σε αβυσ­σα­λέ­ες κοι­νω­νι­κές ανι­σό­τη­τες και τε­ρά­στια πο­σο­στά αναλ­φα­βη­τι­σμού (και με την υπο­χρε­ω­τι­κή, δω­ρε­άν εκ­παί­δευ­ση για όλους να απο­τε­λεί έν­νοια άγνω­στη), η μέ­ρι­μνα  για μια ελά­χι­στη (συμ­βο­λι­κή αλλά και εν πολ­λοίς ανα­γκαία για την ανα­πα­ρα­γω­γή του συ­στή­μα­τος) κοι­νω­νι­κή κι­νη­τι­κό­τη­τα των παι­διών των υπο­τε­λών τά­ξε­ων (όπως και το σύ­νο­λο των υπο­χρε­ώ­σε­ων που ανέ­λα­βε αρ­γό­τε­ρα το κοι­νω­νι­κό κρά­τος) επα­φί­ε­το στην ιδιω­τι­κή φι­λαν­θρω­πία.
 Η συ­νέ­χεια είναι προ­βλέ­ψι­μη, και πε­ρι­λαμ­βά­νει δί­δα­κτρα στην τρι­το­βάθ­μια εκ­παί­δευ­ση -πά­ντα με το άλ­λο­θι των υπο­τρο­φιών για τους φτω­χούς "αρί­στους"- και αρ­γό­τε­ρα και στην πρω­το­βάθ­μια και δευ­τε­ρο­βάθ­μια -φυ­σι­κά με "κου­πό­νια εκ­παί­δευ­σης" για τους οι­κο­νο­μι­κά αδύ­να­μους (εφ' όσον βε­βαί­ως επι­δει­κνύ­ουν επι­μέ­λεια).
  Αυτό μπο­ρεί να "αρέ­σει" στην "αγορά", η οποία εσχά­τως απο­φά­σι­σε πως χρειά­ζε­ται πιο λί­γους μορ­φω­μέ­νους, και ει δυ­να­τόν τους κα­λύ­τε­ρα κα­ταρ­τι­σμέ­νους (απο­κλει­στι­κά στα πεδία που εν­δια­φέ­ρουν την ίδια) με δα­πά­νες του δη­μο­σί­ου και των οι­κεί­ων τους. Η κοι­νω­νία όμως -και η δη­μο­κρα­τία- χρειά­ζε­ται το ακρι­βώς αντί­θε­το - και το είχε κα­τα­κτή­σει μέχρι πρό­τι­νος.
Το τα­λέ­ντο, η προ­σπά­θεια, η φι­λο­μά­θεια, ασφα­λώς πρέ­πει να καλ­λιερ­γού­νται, και ασφα­λώς θα πρέ­πει να επι­βρα­βεύ­ο­νται, όμως υπάρ­χει πρό­βλη­μα όταν το "βρα­βείο" -για ένα αυ­θαί­ρε­τα μικρό πο­σο­στό παι­διών, όπως ει­πώ­θη­κε- είναι το ίδιο το δι­καί­ω­μα στην καλή εκ­παί­δευ­ση. Τότε απλώς έχου­με ένα εύ­σχη­μο άλ­λο­θι για τον -ομοί­ως αυ­θαί­ρε­το- απο­κλει­σμό του με­γα­λύ­τε­ρου μέ­ρους των μα­θη­τών (και μοι­ραία των οι­κο­νο­μι­κά ασθε­νέ­στε­ρων στην συ­ντρι­πτι­κή τους πλειο­ψη­φία), εν ονό­μα­τι της δη­μο­σιο­νο­μι­κής εξυ­γί­αν­σης.
  Δεν θα επε­κτα­θώ εδώ στο πώς θα μπο­ρού­σαν να ενι­σχύ­ο­νται οι "άρι­στοι" οποιου­δή­πο­τε σχο­λεί­ου (με βάση τις συ­νο­λι­κές επι­δό­σεις, όλα τα χρό­νια) με ανοι­χτά -για όποιον εν­δια­φέ­ρε­ται και μπο­ρεί- advanced δια­σχο­λι­κά προ­γράμ­μα­τα, εκ­πο­νη­μέ­να σε συ­νερ­γα­σία με τα αντί­στοι­χα πα­νε­πι­στη­μια­κά τμή­μα­τα, στο πεδίο που έχει κα­θέ­νας κλίση και προ­τί­μη­ση, στα πρό­τυ­πα της ενι­σχυ­τι­κής δι­δα­σκα­λί­ας. Ούτε θα ανα­λύ­σω το προ­φα­νές, ότι το σχο­λείο σή­με­ρα - πε­ρισ­σό­τε­ρο απ' όσο ποτέ στο πα­ρελ­θόν, δεν είναι ο μόνος μη­χα­νι­σμός προ­α­γω­γής της γνώ­σης και καλ­λιέρ­γειας του τα­λέ­ντου (ούτε ο μόνος -ή έστω ο ισχυ­ρό­τε­ρος- ιδε­ο­λο­γι­κός μη­χα­νι­σμός που δια­μορ­φώ­νει -προς το κα­λύ­τε­ρο ή το χει­ρό­τε­ρο- την συ­γκρό­τη­ση των μελ­λο­ντι­κών πο­λι­τών).
 Αντ' αυτού θα κάνω μια προ­σω­πι­κή ανα­φο­ρά. Η συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των συ­να­πο­φοί­των μου -και εγώ μαζί- επαι­ρό­μα­στε για κά­ποια κοινά στοι­χεία προ­σω­πι­κό­τη­τας που δια­μορ­φώ­θη­καν -και ανα­γνω­ρί­ζου­με εις αλ­λή­λους και σή­με­ρα- σε με­γά­λο βαθμό από το γε­γο­νός ότι φοι­τή­σα­με σε ένα σχο­λείο στο κέ­ντρο της Αθή­νας, την εποχή της ύστε­ρης με­τα­πο­λί­τευ­σης, πράγ­μα που μας έδωσε τη δυ­να­τό­τη­τα -μέσα σε ένα κλίμα γε­νι­κευ­μέ­νης κοι­νω­νι­κής απαί­τη­σης για πε­ρισ­σό­τε­ρη δη­μο­κρα­τία και ελευ­θε­ρία- να ερ­χό­μα­στε σε επαφή με βι­βλία, μου­σι­κές, πο­λι­τι­κές αφί­σες, πο­λι­τι­στι­κές εκ­δη­λώ­σεις όπως της Ελ­λη­νο­α­με­ρι­κά­νι­κης Ένω­σης και του Γκαί­τε, μόνο και μόνο χα­ζεύ­ο­ντας γύρω μας , καθ' οδόν προς το κτί­ριο στην Ασκλη­πιού και Αρα­χώ­βης. Ένα σχο­λείο που εστί­α­ζε συν τοις άλ­λοις στο "πε­ριτ­τό" (για την αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα) και στην "πα­ρω­χη­μέ­νη" (για την αγορά) ου­μα­νι­στι­κή αντί­λη­ψη της ολό­πλευ­ρης μόρ­φω­σης, ανε­ξάρ­τη­τα από την μελ­λο­ντι­κή επαγ­γελ­μα­τι­κή απο­κα­τά­στα­ση. Κατά τα άλλα -στην πο­ρεία- κά­ποιοι απο­δεί­χθη­καν ιδιο­φυ­ΐ­ες ενώ άλλοι μέ­τριοι (όπως ακρι­βώς και στο σχο­λείο της γει­το­νιάς μου, το Β΄ Γυ­μνά­σιο Αθη­νών, και όπως είναι φυ­σι­κό για παι­διά που επε­λέ­γη­σαν στα 12 και απο­φοί­τη­σαν στα 18), ενώ όλοι πή­γα­με φρο­ντι­στή­ριο και όλοι πα­ρα­με­λή­σα­με κά­ποια στιγ­μή τα μα­θή­μα­τα στα οποία δεν θα εξε­τα­ζό­μα­σταν στις ει­σα­γω­γι­κές.
*Ο Γιώρ­γος Γιαν­νό­που­λος είναι Πο­λι­τι­κός Μη­χα­νι­κός, από­φοι­τος ΒΠΣ και μέλος της Δ.Ε.Π.Π.Σ.
ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ