Τα ποτάμια της Αθήνας όπως ήταν κάποτε, σε 25 εκπληκτικές φωτογραφίες!

Ο Ιλισός περνούσε μπροστά από το Ολυμπιείο (Έργο του 1833, από τον γερμανό ζωγράφο Johann Michael Wittmer)

Έχει ποτάμι η Αθήνα; Απλή ερώτηση, σωστά; Δεν έχει, όμως, μία απλή απάντηση. Εξαρτάται από το ποιον ρωτάτε, τι θεωρείτε ποτάμι, και τι ορίζετε ως Αθήνα. Για να ξεκινήσουμε από το τέλος: Αθήνα είναι, ας πούμε, ο Δήμος Αθηναίων, ή περιλαμβάνει και όλα τα προάστια, από την Κηφισιά ως τον Πειραιά; Ποτάμι είναι, κατά τη γνώμη σας, κάτι που μοιάζει στον Σηκουάνα, ή μετρά και ο Ηριδανός, όπως φαίνεται μερικά μέτρα κάτω από την πλατεία στο Μοναστηράκι;

Αν είστε κάπως ευέλικτοι με τις αποδεκτές απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις, η Αθήνα έχει μια χαρά ποτάμια –τρία, για την ακρίβεια. Τον Ηριδανό, που βλέπετε να κελαρύζει κάτω από το Μοναστηράκι, τον Κηφισό, που κινείται παράλληλα με την Αθηνών-Λαμίας (την οποία οι παλαιότεροι παροικούντες τον Πειραιά αποκαλούν ακόμα «Το Ποτάμι») και τον Ιλισό, που μπορεί να μην τον βλέπετε πουθενά, κυλά όμως υπόγεια σε αρκετά σημεία της πόλης –κάτω από τη διασταύρωση της Μιχαλακοπούλου με τη Μεσογείων, για παράδειγμα.

Εκτός από τα ποτάμια, κάτω από την Αθήνα κυλούν περίπου 700 ρέματα, από τα οποία τα 70 φαίνονται σε διάφορα σημεία της πόλης. Ένα από τα πιο διάσημα παραδείγματα είναι ο Ποδονίφτης της Νέας Ιωνίας.

Περισσότερες λεπτομέρειες για τα ποτάμια της Αθήνας, όπως ήταν στην αρχαιότητα, έχει το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, εδώ.

Οι καταρράκτες του Ιλισού, Αθήνα 1801-1806. Έργο του βρετανού ζωγράφου Edward Dodwell. Τυπώθηκε στο Λονδίνο το 1821

Η πηγή Καλλιρρόη, του Ιλισού, Αθήνα, 7 Μαρτίου 1891. Δεξιά ο Αμερικανός ποδηλάτης William Sachtleben. Φωτογράφος: Thomas Gaskell Allen Jr.

Η πηγή Καλλιρρόη και ο Ιλισός, όπως ήταν το 1844. Λιθογραφία από το αρχικό έργο του Harry John Johnson. Δημοσιεύτηκε στο «London Illustrated News» το 1863

Ο Ιλισός το 1844. Έργο του βρετανού ζωγράφου Harry John Johnson

Η Ρωμαϊκή γέφυρα του Ιλισού και τα ερείπια του Παναθηναϊκού Σταδίου. Έργο του γάλλου αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου Julien-David Le Roy | Από έκδοση του 1758

Η γέφυρα του Ιλισού στη θέση του σημερινού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το 1938
Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ

Το τρίτοξο γεφύρι που χτίστηκε πάνω από τον Ιλισό το 1874, δαπάνη Γεωργίου Αβέρωφ
Αθήνα, 1896

Το γεφύρι από διαφορετική γωνία λήψης, με το Πανόραμα Θων (που χτίστηκε το 1895 και κατεδαφίστηκε το 1921) στα αριστερά του. Αθήνα, 1906

Ο Ιλισός στο ύψος του Καλλιμάρμαρου, περί το 1937. Ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ

Αθήνα, 11 Φεβρουαρίου 1937 | Η κάλυψη του Ιλισού

Το Μετς και ο Ιλισός, φωτογραφημένοι από τον λόφο του Αρδηττού, στις αρχές του 20ου αιώνα

Η κοίτη του Ιλισού, το 1905. Φωτογράφος: Ναύαρχος Νικόλαος Κ. Μακκάς. Φωτογραφικό Αρχείο Ελιά

Γεφυράκι του Ιλισού, στη σημερινή Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας

 
Ο Ιλισός, όταν κυλούσε στη μέση της Καλλιρόης | Αθήνα, 1963.Φωτογράφος: Δημοσθένης Μπούκης

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο του Αδριανού, πάνω από τον Ποδονίφτη, στη Φιλοθέη
Léon Joubert, τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα. Σημερινή τοποθεσία: στο τέλος της Λεωφόρου Καποδιστρίου, μεταξύ Καλογρέζας, Περισσού και Νέας Ιωνίας.

Ο Ηριδανός περνά δίπλα από τον Ναό του Ηφαίστου στο Θησείο.Αθήνα 1832. Έργο του σκωτσέζου ζωγράφου Hugh William «Grecian» Williams
Ο Ηριδανός σήμερα κυλά στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού

Κι εδώ, από μια άλλη οπτική γωνία

Ο Κηφισός και η Γέφυρα στο προάστιο Κολοκυνθού | Αθήνα, 1904

Ο Κηφισός των αρχών του αιώνα

Και πάλι ο Κηφισός

Η πηγή Κεφαλάρι του Κηφισού, που έδωσε το όνομά της στη γνωστή γειτονιά της Κηφισιάς

Ο Κηφισός στο σημείο που σήμερα αποκαλούμε Τρεις Γέφυρες (και τότε είχε όντως τρεις γέφυρες). Αθήνα 1927. Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ

Ο Κηφισός φωτογραφημένος κάτω από την εθνική οδό Αθηνών-Λαμίας. Αθήνα, 26 Απριλίου 2009

Περισσότερες φωτογραφίες και ενδιαφέρουσες ιστορίες από τα ποτάμια της Αθήνας όπως ήταν, θα βρείτε στην εκπληκτική σελίδα Η Αθήνα Μέσα στο Χρόνο και ό,τι απομένει από τα αθηναϊκά ποτάμια στο Facebook Group Τα Ποτάμια της Αθήνας.

 ΚΛΕΙΣΙΜΟ

Τα ποτάμια της αρχαίας Αθήνας

Τρεις ήταν οι βασικοί ποταμοί που διέρρεαν την πεδιάδα της Αττικής κατά την αρχαιότητα, οι δύο εκ των οποίων απλώνονταν πέραν των ορίων της πόλεως. Το δυτικό και μεγαλύτερο τμήμα της πεδιάδας έβρεχε ο Κηφισός, που είχε τις πηγές του στους πρόποδες της Πάρνηθος στα βόρεια και συνέχιζε την πορεία του για 27 χλμ., έως ότου εκχυνόταν στον Φαληρικό Kόλπο. Το ανατολικό τμήμα διέσχιζε ο Ιλισσός, ο οποίος εκκινούσε από τις υπώρειες του Υμηττού κατευθυνόμενος προς δυσμάς, παρέρρεε τον Αρδηττό και, μέσω της κοιλάδος που σχηματιζόταν ανάμεσα στους λόφους των Μουσών (Φιλοπάππου) και της Σικελίας (δεξιά της σύγχρονης λεωφόρου Συγγρού), δεχόταν στην κοίτη του τα νερά του Ηριδανού και εν συνεχεία συναντούσε τον Κηφισό στα νοτιοανατολικά. Μικρότερος των δύο προηγούμενων ήταν ο Ηριδανός, που ανέτελλε στις νότιες πλαγιές του Λυκαβηττού, έναντι των Διοχάρους πυλών, όπου βρισκόταν και η Πάνοπος κρήνη· κυλώντας βορείως της Ακροπόλεως, περνούσε μέσα από την Αγορά και, συνεχίζοντας τη ροή του βορειοδυτικά, κατά μήκος του βορείου κρασπέδου της Πνυκός, εξερχόταν του τείχους σε σημείο κοντά στην Ιερά Πύλη και, αφού χανόταν υπογείως για μερικές εκατοντάδες μέτρα, στρεφόταν προς νότον, όπου εξέβαλλε στον Ιλισσό. Ήδη από τα χρόνια της επέκτασης της πόλης από τον Θεμιστοκλή περιελήφθη εντός των τειχών της, ενώ στους ρωμαϊκούς χρόνους φαίνεται ότι καταχώσθηκε (καλύφθηκε) και κατασκευάσθηκε μεγάλος υπόνομος εντός της κοίτης του. Εκτός των προαναφερθέντων, υπήρχαν δύο ακόμη, μικρότεροι ποταμοί, ο Σκίρος και ο Κυκλοβόρος, προς δυσμάς της πόλεως μεταξύ του Διπύλου και του Κηφισού και (μάλλον) προς βορράν της πόλεως αντιστοίχως.

Τοπογραφικό σχέδιο Αθηνών-Πειραιώς. Με γαλάζιο χρώμα διακρίνονται οι τρεις κύριοι ποταμοί της αρχαίας πόλης, Κηφισός, Ιλισσός και Ηριδανός.