ΑΘΗΝΑ 2016
Ο Woodckock έγραψε ότι «συγγραφείς με διαφορετικές αντιλήψεις, όπως ο Bernard Shaw, ο Oscar Wilde ή ο Tolstoy έχουν περιγράψει τον Κροπότκιν ως άγιο. Στα μάτια των Άγγλων, που τον φιλοξένησαν για περισσότερα από τριάντα χρόνια, αντιπροσώπευε όλα τα καλά στοιχεία στον αγώνα των Ρώσων για την απελευθέρωσή τους από το απολυταρχικό καθεστώς του τσαρισμού. Και αν ο αναρχισμός θεωρείται σημαντική θεωρία για την κοινωνική αλλαγή και όχι φανατική πίστη στην ταξική βία και στην χωρίς διακρίσεις καταστροφή, αυτή η μεταστροφή της κοινής γνώμης οφειλόταν κατά μεγάλο μέρος στον Κροπότκιν. Έβλεπε τον πραγματικό κόσμο κάτω από το πρίσμα της γενικευμένης καλοσύνης».
Η παρούσα μελέτη- η πρώτη ελληνική μελέτη που εστιάζει σε βάθος στο έργο του Κροπότκιν-αποπειράται την εννοιολογική αποσαφήνιση της αλληλοβοήθειας, του κράτους και της ελευθερίας στη φιλοσοφία του Κροπότκιν. Η εμμονή στην αλληλοβοήθεια, η ελευθερία και η καταπίεση της κρατικής εξουσίας, είναι θεμελιώδεις στην κοινωνική φιλοσοφία του Ρώσου αναρχικού και στην εννοιοθέτηση του κοινωνικού μετασχηματισμού τον οποίο προτείνει.
Στο βιβλίο γίνεται μία σύνοψη των απόψεών του περί αλληλοβοήθειας, όπως παρουσιάζονται στο ομώνυμο βιβλίο του και στις ηθικές αντιλήψεις του όπως παρουσιάζονται στην Ηθική.
Επίσηςεπισημαίνεται η σχέση της αλληλοβοήθειας με την αναρχική φιλοσοφία του Κροπότκιν. Περιλαμβάνει θεωρίες περί ανθρώπινης φύσης, όπως αυτές των Hobbes και Rousseau, με τους οποίους διαφωνεί ο φιλόσοφος, όπως και απόψεις των θεωρητικών της κοινωνιοβιολογίας, οι οποίοι συνεχίζουν τις θεωρίες του Huxley. Παρουσιάζονται, επίσης, θεωρίες περί ανθρώπινης επιθετικότητας, κυρίως των Κ. Lorenz και Freud, και τεκμηριώνεται η άποψη του Κροπότκιν περί αποδοχής και των δύο φυσικών τάσεων του ανθρώπου, της αλληλοβοήθειας και του ανταγωνισμού.
Τεκμαίρεται ότι ο φιλόσοφος δεν αρνείται τη βαρβαρότητα στη φύση και στην κοινωνία, αλλά θεωρεί πως η κοινωνικότητα, η οποία αφενός είναι έμφυτη και αφετέρου αναπτύσσεται εξελικτικά, συμβάλλει στην επιβίωση των ειδών. Ακολούθως, γίνεται απόπειρα να φανεί η σχέση του Κροπότκιν με την εξελικτική ηθική και τον ηθικό νατουραλισμό και επίσης εξετάζεται αν υπάρχει επιστημολογική επιφύλαξη η οποία αναφέρεται στο αν μπορούμε να θεμελιώσουμε μια αντικειμενική ηθική από τους «νόμους της φύσης». Εξετάζεται επίσης αν οι απόψεις του φιλόσοφου περί αλληλοβοήθειας είναι σύμφωνες με τις σύγχρονες ανακαλύψεις της βιολογίας. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια εκτεταμένη σύγκριση της φιλοσοφίας των Μαρξ και Κροπότκιν κυρίως ως προς τη θεώρηση της εξουσίας και ελευθερίας στο έργο τους. Ακολούθως, παρουσιάζονται οι απόψεις του Κροπότκιν για το κράτος και την εξουσία.
Για τον Κροπότκιν, η απουσία σχέσεων αλληλοβοήθειας ανάμεσα στους ανθρώπους είναι άμεσο αποτέλεσμα της κρατικής εξουσίας. Κατά συνέπεια, ο Κροπότκιν αντιτίθεται στην ύπαρξη του κράτους και τη χρήση του ως φορέα μετασχηματισμού γιατί είναι υπεύθυνο για την αποξένωση των ατόμων από τη συλλογική τους φύση, τον ανταγωνισμό, τη βία και την ταξική κοινωνία. Παρουσιάζονται επίσης οι φιλοσοφικές του απόψεις περί εξουσίας και κράτους συγκρινόμενες με αυτές άλλων διανοητών όπως με τον Foucault, την Arendt, τον Agamben ή τον Καστοριάδη και τον Bakunin κλπ και οι αντιρρήσεις του στις θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου, όπως και οι απόψεις του για τη βία και την επανάσταση.
Η φιλοσοφία του περί ελευθερίας υποστηρίζεται ότι είναι θετική χωρίς αυταρχικές προεκτάσεις και παράλληλα αρνητική χωρίς να καταργείται η αυτονομία ή να υποτάσσεται στην ετερονομία αλλά ως σχέση αλληλεξάρτησης. Παρουσιάζεται επίσης η μετααναρχική άποψη, κυρίως του Newman, η οποία υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός παγιδεύεται μέσα στο παράδειγμα του κράτους γιατί φαντάζεται αυτό ως το αμόλυντο σημείο αναχώρησης και ότι δεν είναι αναπόφευκτο ότι η κατάργηση του κράτους οδηγεί στο είδος της συνεργατικής τάξης που προτείνει ο Κροπότκιν ή στην ελευθερία αλλά σε μια ουσιοκρατική θεώρηση της ελευθερίας που υπονομεύει αυτή την ίδια την ελευθερία. Ως απάντηση, αμφισβητείται η αυταρχικότητα που θεωρείται ότι εμπεριέχεται στην ουσιοκρατική και τελεολογική αντίληψη περί ελευθερίας, υποστηρίζοντας ότι ο μεταμοντέρνος υποκειμενισμός δεν είναι λιγότερο προβληματικός καθώς μπορεί να οδηγήσει στο γενικό σχετικισμό και ίσως στην πλήρη εγκατάλειψη της ριζοσπαστικής πολιτικής.
Τέλος στο βιβλίο τονίζεται η σημασία της φιλοσοφίας του Κροπότκιν για τη σημερινή εποχή. Το έργο του προτείνεται ως συμβολή στον προβληματισμό για τη φύση της εξουσίας, της ελευθερίας και της αλληλοβοήθειας. Η μελέτη του έργου του αποδεικνύει ότι βασικά χαρακτηριστικά της σκέψης παραπέμπουν σε μία ελεύθερη, δίκαιη και ανθρώπινη κοινότητα. Η εμβέλεια της σκέψης του εγγράφεται στη ζωή του σημερινού κόσμου καθώς το μήνυμα της αλληλοβοήθειας είναι επίκαιρο όσο ποτέ σήμερα που ο πόλεμος, ο ανταγωνισμός, η ανισότητα, η φτώχεια και η αποξένωση κυριαρχούν.
*Το βιβλίο διατίθεται στα βιβλιοπωλεία: Πολιτεία, Ιανός, Πρωτοπορία
**Η Παναγιώτα Ψυχογιού είναι διδάκτορας φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ
Ο Woodckock έγραψε ότι «συγγραφείς με διαφορετικές αντιλήψεις, όπως ο Bernard Shaw, ο Oscar Wilde ή ο Tolstoy έχουν περιγράψει τον Κροπότκιν ως άγιο. Στα μάτια των Άγγλων, που τον φιλοξένησαν για περισσότερα από τριάντα χρόνια, αντιπροσώπευε όλα τα καλά στοιχεία στον αγώνα των Ρώσων για την απελευθέρωσή τους από το απολυταρχικό καθεστώς του τσαρισμού. Και αν ο αναρχισμός θεωρείται σημαντική θεωρία για την κοινωνική αλλαγή και όχι φανατική πίστη στην ταξική βία και στην χωρίς διακρίσεις καταστροφή, αυτή η μεταστροφή της κοινής γνώμης οφειλόταν κατά μεγάλο μέρος στον Κροπότκιν. Έβλεπε τον πραγματικό κόσμο κάτω από το πρίσμα της γενικευμένης καλοσύνης».
Η παρούσα μελέτη- η πρώτη ελληνική μελέτη που εστιάζει σε βάθος στο έργο του Κροπότκιν-αποπειράται την εννοιολογική αποσαφήνιση της αλληλοβοήθειας, του κράτους και της ελευθερίας στη φιλοσοφία του Κροπότκιν. Η εμμονή στην αλληλοβοήθεια, η ελευθερία και η καταπίεση της κρατικής εξουσίας, είναι θεμελιώδεις στην κοινωνική φιλοσοφία του Ρώσου αναρχικού και στην εννοιοθέτηση του κοινωνικού μετασχηματισμού τον οποίο προτείνει.
Στο βιβλίο γίνεται μία σύνοψη των απόψεών του περί αλληλοβοήθειας, όπως παρουσιάζονται στο ομώνυμο βιβλίο του και στις ηθικές αντιλήψεις του όπως παρουσιάζονται στην Ηθική.
Επίσηςεπισημαίνεται η σχέση της αλληλοβοήθειας με την αναρχική φιλοσοφία του Κροπότκιν. Περιλαμβάνει θεωρίες περί ανθρώπινης φύσης, όπως αυτές των Hobbes και Rousseau, με τους οποίους διαφωνεί ο φιλόσοφος, όπως και απόψεις των θεωρητικών της κοινωνιοβιολογίας, οι οποίοι συνεχίζουν τις θεωρίες του Huxley. Παρουσιάζονται, επίσης, θεωρίες περί ανθρώπινης επιθετικότητας, κυρίως των Κ. Lorenz και Freud, και τεκμηριώνεται η άποψη του Κροπότκιν περί αποδοχής και των δύο φυσικών τάσεων του ανθρώπου, της αλληλοβοήθειας και του ανταγωνισμού.
Τεκμαίρεται ότι ο φιλόσοφος δεν αρνείται τη βαρβαρότητα στη φύση και στην κοινωνία, αλλά θεωρεί πως η κοινωνικότητα, η οποία αφενός είναι έμφυτη και αφετέρου αναπτύσσεται εξελικτικά, συμβάλλει στην επιβίωση των ειδών. Ακολούθως, γίνεται απόπειρα να φανεί η σχέση του Κροπότκιν με την εξελικτική ηθική και τον ηθικό νατουραλισμό και επίσης εξετάζεται αν υπάρχει επιστημολογική επιφύλαξη η οποία αναφέρεται στο αν μπορούμε να θεμελιώσουμε μια αντικειμενική ηθική από τους «νόμους της φύσης». Εξετάζεται επίσης αν οι απόψεις του φιλόσοφου περί αλληλοβοήθειας είναι σύμφωνες με τις σύγχρονες ανακαλύψεις της βιολογίας. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια εκτεταμένη σύγκριση της φιλοσοφίας των Μαρξ και Κροπότκιν κυρίως ως προς τη θεώρηση της εξουσίας και ελευθερίας στο έργο τους. Ακολούθως, παρουσιάζονται οι απόψεις του Κροπότκιν για το κράτος και την εξουσία.
Για τον Κροπότκιν, η απουσία σχέσεων αλληλοβοήθειας ανάμεσα στους ανθρώπους είναι άμεσο αποτέλεσμα της κρατικής εξουσίας. Κατά συνέπεια, ο Κροπότκιν αντιτίθεται στην ύπαρξη του κράτους και τη χρήση του ως φορέα μετασχηματισμού γιατί είναι υπεύθυνο για την αποξένωση των ατόμων από τη συλλογική τους φύση, τον ανταγωνισμό, τη βία και την ταξική κοινωνία. Παρουσιάζονται επίσης οι φιλοσοφικές του απόψεις περί εξουσίας και κράτους συγκρινόμενες με αυτές άλλων διανοητών όπως με τον Foucault, την Arendt, τον Agamben ή τον Καστοριάδη και τον Bakunin κλπ και οι αντιρρήσεις του στις θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου, όπως και οι απόψεις του για τη βία και την επανάσταση.
Η φιλοσοφία του περί ελευθερίας υποστηρίζεται ότι είναι θετική χωρίς αυταρχικές προεκτάσεις και παράλληλα αρνητική χωρίς να καταργείται η αυτονομία ή να υποτάσσεται στην ετερονομία αλλά ως σχέση αλληλεξάρτησης. Παρουσιάζεται επίσης η μετααναρχική άποψη, κυρίως του Newman, η οποία υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός παγιδεύεται μέσα στο παράδειγμα του κράτους γιατί φαντάζεται αυτό ως το αμόλυντο σημείο αναχώρησης και ότι δεν είναι αναπόφευκτο ότι η κατάργηση του κράτους οδηγεί στο είδος της συνεργατικής τάξης που προτείνει ο Κροπότκιν ή στην ελευθερία αλλά σε μια ουσιοκρατική θεώρηση της ελευθερίας που υπονομεύει αυτή την ίδια την ελευθερία. Ως απάντηση, αμφισβητείται η αυταρχικότητα που θεωρείται ότι εμπεριέχεται στην ουσιοκρατική και τελεολογική αντίληψη περί ελευθερίας, υποστηρίζοντας ότι ο μεταμοντέρνος υποκειμενισμός δεν είναι λιγότερο προβληματικός καθώς μπορεί να οδηγήσει στο γενικό σχετικισμό και ίσως στην πλήρη εγκατάλειψη της ριζοσπαστικής πολιτικής.
Τέλος στο βιβλίο τονίζεται η σημασία της φιλοσοφίας του Κροπότκιν για τη σημερινή εποχή. Το έργο του προτείνεται ως συμβολή στον προβληματισμό για τη φύση της εξουσίας, της ελευθερίας και της αλληλοβοήθειας. Η μελέτη του έργου του αποδεικνύει ότι βασικά χαρακτηριστικά της σκέψης παραπέμπουν σε μία ελεύθερη, δίκαιη και ανθρώπινη κοινότητα. Η εμβέλεια της σκέψης του εγγράφεται στη ζωή του σημερινού κόσμου καθώς το μήνυμα της αλληλοβοήθειας είναι επίκαιρο όσο ποτέ σήμερα που ο πόλεμος, ο ανταγωνισμός, η ανισότητα, η φτώχεια και η αποξένωση κυριαρχούν.
*Το βιβλίο διατίθεται στα βιβλιοπωλεία: Πολιτεία, Ιανός, Πρωτοπορία
**Η Παναγιώτα Ψυχογιού είναι διδάκτορας φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου