[ Παναγιώτα Ψυχογιού / ARti news] Πωλ Μέισον, "Μετακαπιταλισμός - Ένας οδηγός για το μέλλον μας", Καστανιώτης, 2016
Ο Πωλ Μέισον εξετάζει την ιστορία του καπιταλισμού και αναρωτιέται αν έχει φτάσει στα όριά του: «Η οικονομική αποτυχία της Δύσης υποσκάπτει την πίστη μας σε αξίες και θεσμούς, που κάποτε θεωρούσαμε αδιαφιλονίκητα». Ο νεοφιλελευθερισμός, γράφει, έχει μεταμορφωθεί σε ένα σύστημα προγραμματισμένο να προκαλεί επαναλαμβανόμενες καταστροφικές αποτυχίες.
Ακόμα χειρότερα, έχει σπάσει το μοτίβο των 200 χρόνων του βιομηχανικού καπιταλισμού, όπου η οικονομική κρίση ωθούσε σε νέες μορφές τεχνολογικής καινοτομίας προς όφελος όλων. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η ανισότητα για τα επόμενα πενήντα χρόνια θα φτάσει στο 40%. Το κόστος για τη σωτηρία της παγκοσμιοποίησης το σηκώνουν οι καθημερινοί άνθρωποι στον αναπτυγμένο κόσμο αλλά η ανάπτυξη παραμένει στάσιμη. Η περίπτωση της αριστερής κυβέρνησης στην Ελλάδα έδειξε ότι η εξέγερση εναντίον του καπιταλισμού ισοδυναμεί με εξέγερση εναντίον της φυσικής και αιώνιας τάξης πραγμάτων. Η παρούσα κρίση δεν σηματοδοτεί το τέλος του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, αλλά αποτελεί και σύμπτωμα της μακροπρόθεσμης ασυμβατότητας μεταξύ των συστημάτων της αγοράς και μιας οικονομίας που βασίζεται στη πληροφορία.
Για τον Μέισον, οι οικονομολόγοι πρέπει να καταλάβουν ότι η πληροφορία διαφέρει από τις προηγούμενες τεχνολογίες και έχει την έμφυτη τάση να διαλύει τις αγορές, να καταστρέφει την ιδιοκτησία και να αποδομεί τη σχέση μισθού-εργασίας. Στο επίκεντρο των αλλαγών προς μια μετακαπιταλιστική τάξη πραγμάτων θεωρεί ότι είναι οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών, μια επανάσταση που μπορεί να επαναπροσδιορίσει ολοκληρωτικά τους τρόπους με τους οποίους κατανοούμε έννοιες όπως η εργασία, η παραγωγή, η αξία. Μια επανάσταση που μπορεί να καταστρέψει την οικονομία των αγορών και της ατομικής ιδιοκτησίας, πράγμα που έχει ήδη δρομολογηθεί, σύμφωνα με τον συγγραφέα. Σχεδόν χωρίς να τα έχουμε αντιληφθεί, η οικονομία αλλάζει. Εμφανίζονται αγαθά και υπηρεσίες που δεν υπακούν στα προστάγματα του νεοφιλελευθερισμού: εναλλακτικά νομίσματα, τράπεζες χρόνου, συνεργατικά εγχειρήματα, αυτοδιαχειριζόμενοι διαδικτυακοί τόποι. Οι άνθρωποι ανακαλύπτουν νέες μορφές ιδιοκτησίας, δανεισμού και επιχειρηματικότητας. Ο info-καπιταλισμός έχει δημιουργήσει ένα νέο παράγοντα αλλαγής στην ιστορία: το μορφωμένο και συνδεδεμένο ανθρώπινο ον.
Η Αριστερά δε κατάλαβε τι μορφή θα είχε το τέλος του καπιταλισμού. Η τεχνολογία δημιουργεί μια νέα διέξοδο την οποία πρέπει να ενστερνιστούν οι αριστεροί, γράφει, αλλιώς θα αφανιστούν: «Πρώτον, έχει μειώσει την ανάγκη για εργασία, θόλωσε τις άκρες μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου και χαλάρωσε τη σχέση μεταξύ εργασίας και μισθών. Το επερχόμενο κύμα της αυτοματοποίησης, που επί του παρόντος καθυστερεί λόγω των κοινωνικών υποδομών μας που δεν μπορούν να αντέξουν τις συνέπειες, θα μειώσει σημαντικά τον όγκο της εργασίας που απαιτείται – όχι μόνο για να συντηρεί αλλά και να προσφέρει μια αξιοπρεπή ζωή για όλους. Δεύτερον, η πληροφορία διαβρώνει την ικανότητα της αγοράς να μορφοποιεί σωστά τις τιμές. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αγορές βασίζονται στις ανεπάρκειες, ενώ οι πληροφορίες είναι άφθονες. Ο αμυντικός μηχανισμός του συστήματος είναι να σχηματίζει μονοπώλια – τις γιγαντιαίες εταιρείες τεχνολογίας – σε μια κλίμακα η οποία δεν έχει παρατηρηθεί κατά τα προηγούμενα 200 χρόνια, ακόμη κι έτσι δεν είναι δυνατό να διαρκέσουν. Με την οικοδόμηση επιχειρηματικών μοντέλων και κοινές εκτιμήσεις που βασίζονται στη σύλληψη και την ιδιωτικοποίηση όλων των κοινωνικά παραγόμενων πληροφοριών, οι εν λόγω επιχειρήσεις κατασκευάζουν ένα εύθραυστο εταιρικό οικοδόμημα σε αντίθεση με την πιο βασική ανάγκη της ανθρωπότητας, η οποία είναι να χρησιμοποιήσει ιδέες ελεύθερα. Τρίτον, βλέπουμε την αυθόρμητη αύξηση της συνεργατικής παραγωγής: τα αγαθά, οι υπηρεσίες και οι οργανισμοί φαίνεται πως δεν ανταποκρίνονται πλέον στις επιταγές της αγοράς και τη διοικητική ιεραρχία».
Υποστηρίζει ότι η έξοδος από τον καπιταλισμό δεν είναι πια ένα ουτοπικό όραμα. Ο θάνατος του καπιταλισμού είναι μια διαδικασία εν εξελίξει, όπως συνέβη και με τη φεουδαρχία και θα πάρει μορφή με την εμφάνιση ενός νέου είδους ανθρώπου. Το διαφορετικό σύστημα που θα προκύψει, ο Μέισον το ονομάζει Μετακαπιταλισμό. Ο μετακαπιταλισμός, υποστηρίζει, μπορεί να αντικαταστήσει τον καπιταλισμό λόγω της τεχνολογίας της πληροφορίας, εξαιτίας του ότι τα αγαθά πληροφόρησης δεν επιτρέπουν στην αγορά να διαμορφώνει σωστά τις τιμές των προϊόντων της, και λόγω της αυθόρμητης ανόδου συνεταιρικών πρωτοβουλιών στην παραγωγή και το εμπόριο. Η βασική παραδοχή του Μέισον για να μπορέσει να στηρίξει τα επιχειρήματά του είναι ότι η εκμετάλλευση του ανθρώπου τείνει να δώσει θέση στην πληροφορία που έχει γίνει η ίδια παραγωγική δύναμη. Με την έλευση της ηλεκτρονικής εποχής ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει και θα αντικατασταθεί από νέες μορφές παραγωγής. Επίσης με την άνοδο της αυτοματοποίησης της παραγωγής, χρειάζεται πολύ λιγότερη εργασία. Το πρόβλημα του καπιταλισμού είναι ζήτημα πολιτικής διαχείρισης του χώρου εργασίας και το μέγεθος των επιχειρήσεων και όχι ζήτημα οικονομικών και κοινωνικών αντιθέσεων.
Η επιχειρηματολογία του βιβλίου έχει ως εμπνευστές τους Bogdanov, Kondratieff, Negri και Μαρξ (και ειδικά το Grundisse). Ο Μαρξ, θεωρεί, ότι είχε φανταστεί ότι η κοινωνικά παραγόμενη πληροφορία θα ενσωματωνόταν στις μηχανές και αυτό θα δημιουργούσε μια νέα δυναμική που θα κατέστρεφε τους παλαιούς μηχανισμούς σχηματισμού των τιμών και παραγωγής του κέρδους. Στα Οικονομικά Χειρόγραφα του 1857-1858, γνωστά σαν Grundrisse, στο τμήμα με τίτλο «Το προτσές του σταθερού κεφαλαίου», υποστηρίζει ο Μαρξ ότι οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής έρχονται σε αξεπέραστη αντίφαση με τις παραγωγικές δυνάμεις όταν θα κυριαρχεί η «γενική διάνοια», δηλαδή όταν η επιστήμη, και οι συσσωρευμένες γνώσεις, θα είναι κυρίαρχες στην παραγωγή, σε σχέση με την άμεση εργασία. Από τη στιγμή που θα φτάσουμε στο σημείο εκείνο όπου η γνώση και η επιστήμη μετατρέπονται σε άμεσες παραγωγικές δυνάμεις, από τη στιγμή που «το κεφάλαιο -εντελώς άθελά του- μειώνει την ανθρώπινη εργασία, την κατανάλωση δύναμης σε ένα ελάχιστο, αυτό θα παίξει υπέρ της χειραφετημένης εργασίας και αποτελεί την προϋπόθεση της χειραφέτησής της».
Ο συγγραφέας εκκινεί από τις απόψεις στην «Αθλιότητα της φιλοσοφίας»: «Κατακτώντας νέες παραγωγικές δυνάμεις, οι άνθρωποι αλλάζουν τον τρόπο παραγωγής τους, τον τρόπο που κερδίζουν τη ζωή τους, αλλάζουν όλες τις κοινωνικές τους σχέσεις. Ο χειροκίνητος μύλος θα σας δώσει την κοινωνία των φεουδαρχών, ο μύλος που κινείται με ατμό, την κοινωνία με τον βιομηχανικό καπιταλισμό»,για να καταλήξει ότι η νέα κοινωνία θα έρθει με την ανάπτυξη της πληροφορίας. Στο «Απόσπασμα για τις μηχανές» γράφει ότι ο Μαρξ προτείνει πως, όταν η γνώση γίνεται μια παραγωγική δύναμη από μόνη της, αντισταθμίζοντας την πραγματική εργασία που δαπανάται για την δημιουργία ενός μηχανήματος, το μεγάλο ερώτημα καθίσταται όχι ως «οι μισθοί, έναντι κερδών», αλλά ποιος ελέγχει αυτό που ο Μαρξ αποκαλούσε την «δύναμη της γνώσης».
Ο Μέισον καταλήγει ότι τα προβλήματα όπως η μείωση της ενέργειας, η αλλαγή του κλίματος, η γήρανση του πληθυσμού, η φτώχεια και η μετανάστευση αλλάζουν τη δυναμική του καπιταλισμού και τον καθιστούν ανεφάρμοστο σε μακροπρόθεσμη βάση. Οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών κάνουν εφικτή την κατάργηση της εργασίας: «Όλες οι αναγνώσεις της ανθρώπινης ιστορίας πρέπει να επιτρέπουν την πιθανότητα μιας αρνητικής έκβασης. Μας στοιχειώνει στην ταινία με τα ζόμπι, στην ταινία καταστροφής, στην μετα-αποκαλυπτική ερημιά σε ταινίες όπως το The Road ή το Elysium. Αλλά γιατί να μην σχηματίσουμε μια εικόνα της ιδανικής ζωής, που χτίστηκε από άφθονη πληροφορία, μη-ιεραρχική εργασία και την διάσπαση της εργασίας από τους μισθούς;»
Ο Πωλ Μέισον είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1960 στο Λέιχ του Λανκασάιρ και ζει στη Μεγάλη Βρετανία. Αρχικά δούλεψε ως μουσικολόγος πριν ασχοληθεί επαγγελματικά με την οικονομική δημοσιογραφία. Για χρόνια εργάστηκε στο BBC ως οικονομικός συντάκτης της εκπομπής «Newsnight», στην οποία κάλυπτε την παγκόσμια οικονομική κρίση. Τώρα είναι αρχισυντάκτης ειδήσεων για θέματα πολιτισμού και νέων τεχνολογιών στο Channel 4. Ασχολείται δημοσιογραφικά με την ελληνική κρίση από το 2010. Το 2012 μάλιστα τιμήθηκε από τη Royal Television Society με το βραβείο του «Εξειδικευμένου Δημοσιογράφου της Χρονιάς» για την κάλυψη της ευρωπαϊκής κρίσης και περισσότερο των γεγονότων στην Ελλάδα και την Ισπανία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου