Για την έλλειψη κυβερνήσεων

Συντάκτης: Γιάννη Μπαζός, efsyn

Αναρχία και δημοκρατία

Εάν το κράτος πνέει τα λοίσθια σε ό,τι αφορά τον ρόλο του στη συγκρότηση και διοίκηση των κοινωνιών, ποιο είναι το μέλλον της ανθρωπότητας; Είναι, όμως, αλήθεια ότι έχει επέλθει η εξασθένηση του κράτους; Εχει αποκτηθεί μια παγκόσμια, οικουμενική συνείδηση ώστε να μην έχουμε χρείαν συνόρων;

Εκείνο που είναι γνωστό είναι η επικράτηση μιας ομοιοστασίας στη σκέψη και τη συμπεριφορά των περισσότερων πολιτισμών στον πλανήτη, οφειλόμενη στο... Χόλιγουντ αρχικά και στην εικόνα της τηλεόρασης στη συνέχεια, έως σήμερα ακόμη που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν εισβάλει στην καθημερινότητα σχεδόν όλων.
Γιατί η αγορά μεριμνά πιεστικά για να επιτύχει (επισπεύσει) τη φθίνουσα πορεία του κράτους; Τι εμποδίζει πλέον το κεφάλαιο να αρνείται τα εθνικά Συντάγματα και να βάζει στη θέση τους τις πολυαγαπημένες του πολυεθνικές; Και τι σημασία έχει αν τη θέση του αποθνήσκοντος κράτους παίρνουν οι τράπεζες και οι εταιρείες που ελέγχονται από το κεφάλαιο; Γιατί να μην εγείρουν αξιώσεις ισχύος και διεκδίκηση της εξουσίας οι ίδιες οι κοινωνίες;
Εάν πράγματι ισχύουν οι εκτιμήσεις αυτές τότε είναι ο καιρός κατάλληλος να εμφανιστεί στο πολιτικό σύστημα η κοινωνία ως θεσμός πλέον αυτού του συστήματος προβάλλοντας ήπιες μορφές διακυβέρνησης που θα βασίζονται στην ανταποδοτικότητα, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη και θα προσεγγίζουν -αναγκαστικά- τη «θεωρία» της Δημοκρατίας.
Η αναρχική ιδεολογία μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο σ' αυτή την αναδιάταξη της διακυβέρνησης έστω και σε διαστάσεις μικρής κλίμακας, ακριβώς διότι προϋποθέτει έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο, μακριά από εγωισμούς και καταναλωτισμούς αυτό τουλάχιστον σημαίνουν οι έννοιες της ανταποδοτικότητας και της συνεργασίας.
Το κρίσιμο είναι αν αυτός ο νέος τύπος μπορεί να αποτυπωθεί «επιστημονικά» στο πολιτικό σύστημα και να διασπάσει τα μακραίωνα γρανάζια της άρχουσας τάξης, η οποία ξέρει να ελίσσεται και να διαφυλάσσει τον «φιλελευθερισμό» της. Εάν η ανθρωπότητα φτάσει στο χρονικό σημείο να θυμάται το κράτος σαν ανάμνηση, τότε στη θέση του κράτους πρέπει να έχει «εγκατασταθεί» η κοινωνία.
Επιμέλεια: Γιώργος Σταματόπουλος

Harold Barclay Ανθρωπολογία και αναρχισμός, Σοφίτα Αθήνα 2015, σελ. 120 |

Υπάρχει οργανωμένη ζωή μετά το κράτος; Μπορεί να υπάρξει ειρηνική διακυβέρνηση χωρίς κράτος; Τα διαχρονικά αυτά ερωτήματα τίθενται εκ νέου στις μέρες μας. Η συζήτηση αυτή που ξεκίνησε τον 19ο αιώνα με τη διάχυση των αναρχικών ιδεών στην Ευρώπη, αργότερα μεταφέρθηκε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού –λίγο μετά τον εμφύλιο πόλεμο στην Αμερική- τόσο από τους Αμερικανούς αναρχικούς όσο και από τους φιλελεύθερους και συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι τις μέρες μας.
Το κράτος με τις διαφορετικές μορφές του θεωρήθηκε ο μόνος βιώσιμος τρόπος κοινωνικής οργάνωσης, καθώς κατόρθωνε να συναρθρώνει διαφορετικές ομάδες συμφερόντων. Το κράτος θεωρήθηκε –και θεωρείται- το μόνο λειτουργικό πλαίσιο για τον αμείλικτο «ατομικό και κοινωνικό ανταγωνισμό» τον οποίο επικαλούνται διαχρονικά –και νομοτελειακά- οι απανταχού κοινωνικοί δαρβινιστές.
Τότε γιατί παραμένει ανοιχτό ένα «λυμένο» ζήτημα; Γιατί οι «αγορές» επιδιώκουν στρατηγικά τη μετεξέλιξη και την κατάργηση του κράτους; Μήπως το κράτος -όπως το ξέραμε μέχρι τώρα- επιτέλεσε τον σκοπό του;
Ο Καναδός αναρχικός ανθρωπολόγος Χάρολντ Μπάρκλεϊ επιχειρεί να διαλύσει τα νεφελώματα της κρατογένεσης -και όχι μόνον- περιγράφοντας τους τέσσερις τύπους «α-κρατικών» και «αναρχικών» κοινωνιών, όπως αυτοί αποτυπώνονται από την ανθρωπολογική έρευνα. Κοινωνίες βασισμένες στη συγγένεια και τα γένη, διαχειριστικές κοινωνίες και οι ανεξάρτητες φυλαρχίες χωριών.
Διαχωρίζει επίσης τη θεσμοθετημένη βία και τις νόμιμες κυρώσεις που επιβάλλει η συντεταγμένη κρατική εξουσία και τις αντιδιαστέλλει από τις «διάχυτες κυρώσεις» ή τις «θρησκευτικές κυρώσεις» που αποτελούν παγκόσμια χαρακτηριστικά των ανθρώπινων κοινωνιών.
Ο Μπάρκλεϊ δεν αρνείται την ύπαρξη του κοινωνικού ανταγωνισμού, ωστόσο υπογραμμίζει ότι η ύπαρξή του μεγεθύνεται από την κυρίαρχη εξουσιαστική αφήγηση, ενώ την ίδια ώρα αποσιωπώνται τόσο η έννοια της ανταποδοτικότητας όσο και η έννοια της συνεργασίας που αποτελούν βασικούς νόμους των κοινωνικών σχέσεων.
Μάλιστα σημειώνει πως για να υπάρχει ισοσκελισμένη ανταποδοτικότητα, πρέπει όχι μόνο να ανταλλάσσονται αγαθά ίσης -κατά προσέγγιση- αξίας, αλλά και οι δύο συμβαλλόμενοι να απολαμβάνουν καθεστώς ισοτιμίας (τουλάχιστον στο συγκείμενο της συγκεκριμένης ανταλλακτικής περίστασης). Με τον τρόπο αυτό, προχωρά πέρα από το αυστηρό οικονομικό πλαίσιο της συναλλαγής, ορίζοντας τον κοινωνικό χώρο όπου υλοποιούνται οι έννοιες της συμβίωσης και της σύμβασης.
Ο Χάρολντ Μπάρκλεϊ εξετάζει ανθρωπολογικά τον καταμερισμό της εργασίας, αποκαθηλώνοντας τα ετερόφυλα δόγματα, αφού στην πραγματικότητα μόνο δύο ανθρώπινες δραστηριότητες καθορίζονται από το φύλο: η εγκυμοσύνη και ο θηλασμός.
Ο συγγραφέας εξετάζει επίσης τις «μονογενετικές» και τις «πολυγενετικές» θεωρίες για την καταγωγή του ανθρώπου. Η μονογενετική θεωρία πιστεύει στην κοινή καταγωγή των ανθρώπων (ίδιο ζωικό είδος, κοινή γενεαλογία), ενώ η πολυγενετική θεωρία πιστεύει στην αποκλίνουσα προέλευση των επονομαζόμενων ανθρώπινων φυλών. Τονίζει μάλιστα ότι ο όρος «φυλή» έχει μετατραπεί σε ιδεολογικό όρο και έχει πλέον πολιτικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε η επιστημονική του χρήση καθίσταται δυσχερής.
Κάνοντας ένα σχόλιο για την έννοια της ελευθερίας, ο Μπάρκλεϊ υπογραμμίζει ότι ο όρος αυτός είναι πολύ δύσκολο να ερευνηθεί ανθρωπολογικά, αφού πολλοί άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο στερούνται «μια συνειδητή ή λεκτικοποιημένη νοηματοδότησή του», και προχωρά παραθέτοντας τις κυρίαρχες ανθρωπολογικές ερμηνείες της γέννησης του κράτους, σχολιάζοντας το ιδεολόγημα του εθνικισμού και του πατριωτισμού, όπως τουλάχιστον αυτό αποκρυσταλλώνεται στις μέρες μας.
Το εισαγωγικό αυτό βιβλίο, χωρίς να είναι καταληκτικό, εξερευνά με νηφαλιότητα και σαφήνεια τα κοινά τοπία της ανθρωπολογίας και του αναρχισμού, αναδεικνύοντας την ποικιλότητα και την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων πολιτισμών.
Εξερευνά τη βιωσιμότητα της έλλειψης κυβέρνησης, υπογραμμίζοντας ότι για την ανθρωπολογία «ιστορικά απαραίτητη στάθηκε όχι τόσο η κρατική αλλά η κοινωνική οργάνωση». Ταυτόχρονα υπενθυμίζει ότι η έλλειψη κυβέρνησης ευδοκιμεί περισσότερο σε μικρές αγροτικές –κυρίως- κοινωνίες.
Με αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζει ότι τίθεται ζήτημα κλίμακας στο πέρασμα από τις κοινωνίες που στηρίζονται στη συγγένεια, στις κοινωνίες που βασίζονται στα γένη ή στις ηλικιακές τάξεις, χωρίς παράλληλα να παραγνωρίζει τις αναδυόμενες ιδιότητες που προκύπτουν -ακριβώς από την αλλαγή κλίμακας- κατά την παραγωγή των κοινωνικών φαινομένων.
Εξάλλου η ίδια η κοινωνία δεν είναι παρά μια «οργανωμένη πολυπλοκότητα». Με αυτόν τον τρόπο ο Χάρολντ Μπάρκλεϊ αναδεικνύει την ευρύτητα της αναρχικής σκέψης και τα όρια αυτής της περιοχής που ορίζουμε πλέον -και συγχωρήστε μας αυτόν τον νεολογισμό- ως «αναρχική επιστημολογία».
*Εκδότης