"Μεθοδευμένη ανημπόρια": Μια τεχνητή κατάσταση που μπορούμε να αντιστρέψουμε!

Life Wonderer- 

Αυτό που συμβαίνει...
Αν και μπορεί να γίνει πολύς λόγος για το κατά πόσο η ελληνική επιστημονική κοινότητα στο σύνολό της ασχολήθηκε ενεργά και με πραγματικό ενδιαφέρον για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες της χώρας, αξίζει να δούμε τα αποτελέσματα μιας έρευνας που έλαβε χώρα από το Τμήμα Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ και που δεν πήρε κατά τη γνώμη μου την ευρεία δημοσιότητα που άρμοζε στην περίσταση.
Η έρευνα αυτή αποκαλύπτει πως ο ρόλος των ΜΜΕ κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι να τροφοδοτούν συνέχεια το αναγνωστικό κοινό με παραστάσεις αρνητικού περιεχομένου, όπως εικόνες και λεκτικές φράσεις που αναφέρονται στη φτώχεια, την πείνα, την αρρώστια και την απόγνωση, με απώτερο σκοπό να επηρεάσουν προς το χειρότερο τη διανοητική του κατάσταση και να μην μπορεί να αντιδράσει σαν κριτικός και δυναμικός πολίτης. Όπως αναφέρεται και στη συνέντευξη, πρόκειται για το μηχανισμό της "μεθοδευμένης ανημπόριας" που παρατηρήθηκε ήδη σε εργαστηριακά πειράματα το 1960 στην Αμερική σε ζώα. Αργότερα, η συμπεριφορά αυτή παρατηρήθηκε και σε ανθρώπους.

Και κάποιοι φαίνεται πως δίνουν ακόμα "γραμμή"  να χρησιμοποιηθεί αυτή η μέθοδος ψυχολογικής χειραγώγησης...

Όπως αναφέρει η μία εκ των δύο συντονιστών της έρευνας, «Πρόκειται για μια κατάσταση στην οποία ένας άνθρωπος αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει καμία πτυχή της καθημερινότητάς του». Και όπως επεξηγεί στη συνέχεια, όταν εμπεδώνεται η πεποίθηση ότι το πρόβλημα είναι γενικευμένο και σταθερό, το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να το υπερβεί. Καθώς λοιπόν το άτομο βιώνει πολύ μεγάλη θλίψη, αυτό λειτουργεί σαν φαύλος κύκλος και οδηγεί σε απουσία κινητοποίησης, ακόμα κι αν η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι η δράση εκ μέρους του μπορεί να φέρει κάποια αλλαγή.

Για να δείτε αναλυτικά τα συμπεράσματα της έρευνας, ακολουθείστε τον σύνδεσμο: http://inagreece.gr/blog/2015/06/08/συνέντευξη-με-την-καθηγήτρια-ψυχολογ/

Και αυτό που μπορούμε να κάνουμε...

Η συνεχής τροφοδότηση της σκέψης μας με αυτοκτονίες, δραματοποιήσεις, οργή, καταπίεση, βόμβες, εκρήξεις, διαπραγματεύσεις, λεκτικές απειλές κ.λπ. δεν είναι ένας αληθινός κόσμος που απλά μεταφέρεται μέσω των  ΜΜΕ, αλλά ένας κόσμος κατασκευασμένος να λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενο σύστημα και μέσω του ψυχολογικού χειρισμού στην οποία υποβάλλει τα πολιτικά υποκείμενα να δημιουργεί συνέχεια την αίσθηση του αδιεξόδου και της ματαίωσης.

Η απελευθέρωσή μας από τις επιβαλλόμενες παραστάσεις είναι κάτι που οπωσδήποτε περνάει από το χέρι μας. Το ανθρώπινο είδος είναι πολύ πιο ανεπτυγμένο σε σχέση με τα υπόλοιπα ζωικά ήδη και μπορεί να χρησιμοποιήσει τις πνευματικές και τις σωματικές του δυνάμεις ώστε να σπάσει τον κλοιό της καταστροφής και της μελαγχολίας. Τα ιστορικά παραδείγματα από τους αγώνες όλων των λαών σε όλες τις εποχές, αλλά και οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ελλάδα, δείχνουν ακριβώς αυτό: Ότι η ανθρώπινη θέληση μπορεί να ξεπεράσει τα ψευδοδιλήματα, τους μονοδρόμους και την καταπίεση, μπορεί να πει βροντερά ΟΧΙ, να αντέξει σε ψυχολογικούς χειρισμούς, να απαντήσει με χαρά, αλληλεγγύη και συλλογική δράση.

Δημιουργώντας εμείς τις δικές μας θετικές αναπαραστάσεις μέσα από την τέχνη, την πολιτική και την απλή εργασιακή και σπιτική μας ζωή, κάνουμε αντίσταση.
Δίνοντας το χέρι μας στο διπλανό, σπάμε ενεργά την "κυρίαρχη γραμμή".
Προσφέροντας τον πιο καλό μας λόγο, αντιστρέφουμε το σκοτάδι που επιχειρούν να μας επιβάλλουν τα δελτία των ειδήσεων.
Φτιάχνοντας τις δικές μας όμορφες αφηγήσεις, αντικαθιστούμε τις κατασκευασμένες.
Ανοίγοντας τον ορίζοντά μας και αποφεύγοντας τους τεχνητούς λαβυρίνθους, βρίσκουμε τη δική μας εσωτερική στάση και αλήθεια.
Συμμετέχοντας ενεργά σε κοινωνικές δομές και όργανα που εκφράζουν την ιδεολογία μας, πετυχαίνουμε να αντιστρέψουμε τη "μεθοδευμένη ανημπόρια"  και παίρνουμε της δύναμή μας πίσω.

Η πρόταση που συχνά έχει ακουστεί, αλλά λίγοι της δίνουν πραγματική σημασία, φαίνεται να έχει τελικά επιστημονική βάση: "Κλείστε τους δέκτες σας."

Μπορούμε να επιλέγουμε συνειδητά την αρθρογραφία και τα είδη των παραστάσεων που θα τροφοδοτούν τη ζωή μας. Μπορούμε να επιλέγουμε το είδος των διαφημιστικών μηνυμάτων που μας αφορούν και να αφήνουμε έξω από το πεδίο μας τα κόλπα των διαφημιστικών. Μπορούμε να ρίξουμε τις θεαματικότητες εκείνες που προσβάλλουν τη νοημοσύνη μας (σκανδαλολογία, ψευδείς φήμες και εικασίες κ.ά) και να ζητήσουμε ενεργά το λόγο για αυτά που μας παρουσιάζουν. Μπορούμε να εστιάζουμε σε ντοκιμαντέρ που προάγουν την κριτική σκέψη και μας δίνουν αληθινή πληροφόρηση. Μπορούμε να στεκόμαστε κριτικά απέναντι στα κάθε είδους στημένα δράματα και να μη χάνουμε την εμπιστοσύνη μας στη ζωή και στις δυνάμεις μας.

Μπορούμε, αντί να αναπαράγουμε την ασχήμια και το φόβο με τις δημοσιεύσεις μας, τα σχόλιά μας, τις εικόνες μας και τα βίντεό μας, να αντιπροτείνουμε τις παραστάσεις εκείνες που ανταποκρίνονται στον κόσμο των ονείρων μας και των προσδοκιών μας.

Ένας ακόμα θυμός, ένα ακόμα υβριστικό ή ειρωνικό σχόλιο, ένα ακόμα πνιγμένο παιδάκι να γίνεται viral -όσο δικαιολογημένο κι αν είναι- είναι αυτό που οι κυρίαρχες δυνάμεις θέλουν, περιμένουν και φυσικά, ξέρουν πώς να το αντιμετωπίσουν. Δεν είναι αυτό που φοβούνται. Αυτό που πραγματικά φοβούνται είναι το χαμόγελό μας και το γέλιο μας. Το χιούμορ μας και το πείσμα μας, παρά τις δυσκολίες. Το τραγούδι αγάπης που σιγοψιθυρίζουμε μέσα σε ένα σκεβρωμένο γραφείο από θλιμμένους μισθωτούς που χρωστάνε. Είναι όταν παρά τη σκληρότητα γύρω μας, δε γινόμαστε άσχημοι και χαμερπείς, αλλά μεγαλόθυμοι με το λάθος του διπλανού μας.

 Ο φόβος τους είναι όταν, αντί να στηνόμαστε μπροστά στους δέκτες μας για την καθημερινή μας "δόση απαισιοδοξίας", βάζουμε δυνατά το τραγούδι που μας αρέσει και το χορεύουμε ή χαμογελάμε στο ταίρι μας και το φιλάμε όταν έχει μια δύσκολη μέρα. Είναι όταν αντί να περιμένουμε το επόμενο δυσάρεστο γεγονός που θα σκάσει, διατηρούμε την εσωτερική μας ηρεμία και παίρνουμε την κατάσταση στα χέρια μας μέσω της δράσης μας. Είναι όταν αντί να κρυφτούμε στο καβούκι μας, βρίσκουμε το θάρρος να  πούμε "Καλημέρα" και να ξεχυθούμε στη νέα μέρα που ανοίγεται μπροστά μας.

Γιατί, η "μεθοδευμένη ανημπόρια" είναι ακριβώς αυτό: "Μεθοδευμένη" από τους χειριστές του πολιτικού "πειράματος" και όχι μια φυσιολογική κατάσταση για τους πολίτες μιας κοινωνίας.

Ενώ λοιπόν αυτοί προσπαθούν να μας πείσουν ότι "όλα είναι προδιαγεγραμμένα", εμείς μπορούμε να τους απαντήσουμε ότι " Όλα είναι δρόμος..." [στο βίντεο]

 

 

(Πηγή:http://inagreece.gr)

Πηγή: http://anemosantistasis.blogspot.com/

 

 Πιο κάτω αναδημοσιεύουμε τη συνέντευξη της καθηγήτριας Ψυχολογίας Μπετίνας Ντάβου

 

Συνέντευξη με την καθηγήτρια Ψυχολογίας Μπετίνα Ντάβου «Η συλλογική δράση αντίδοτο στην κοινωνική κατάθλιψη στα χρόνια του μνημονίου»

Τις ψυχολογικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη διάρκεια των προηγούμενων χρόνων μελέτησε η έρευνα του Εργαστηρίου Ψυχολογικών Εφαρμογών & Επικοινωνιακού Σχεδιασμού του ΕΚΠΑ, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν πριν από λίγες μέρες (tvxs.gr).
Η έρευνα, που συντονίστηκε από την Μπετίνα Ντάβου, καθηγήτρια Ψυχολογίας και το Νίκο Δεμερτζή, καθηγητή Πολιτικής Επικοινωνίας (διδάσκουν και οι δύο στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών), οδήγησε σε πολλά και αρκετά ενδιαφέροντα συμπεράσματα αναφορικά με τα ψυχολογικά αποτελέσματα της κρίσης.
Η έρευνα προσπάθησε να ανιχνεύσει τρία πεδία: α) τον τρόπο με τον οποίο οι εικόνες της κρίσης στην καθημερινή ζωή επηρεάζουν την αισιοδοξία, την αίσθηση πολιτικής επάρκειας και την πρόθεση δράσης των πολιτών, β) τη συναισθηματική ατμόσφαιρα που καλλιεργούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον τρόπο με τον οποίο προβάλλουν την ανθρωπιστική διάσταση της κρίσης και γ) το πώς οι ίδιοι οι πολίτες βίωσαν την κρίση στην καθημερινή τους ζωή.
Προκειμένου να μιλήσουμε για τα αποτελέσματα της έρευνας αλλά και για να κάνουμε μια πιο γενική συζήτηση με αφορμή αυτά, συναντήσαμε την κυρία Μπετίνα Ντάβου στο γραφείο της στο τμήμα ΕΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αρχικά ρωτήσαμε εάν υπήρξε κάποιο συνεκτικό στοιχείο που να συνδέει τις τρεις διαφορετικές πτυχές της έρευνας. Η κ. Ντάβου μας μίλησε για τη μεθοδευμένη ανημπόρια (learned helplessness). Πρόκειται για «μια κατάσταση ύπαρξης των ζωντανών οργανισμών που παρατηρήθηκε πρώτη φορά ερευνητικά στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του 1960, μετά από έρευνες που έγιναν με ζώα. Μετά παρατηρήθηκε και σε έρευνες με ανθρώπους».
«Πρόκειται για μια κατάσταση στην οποία ένας άνθρωπος αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει καμία πτυχή της καθημερινότητάς του». Η κ. Ντάβου εξήγησε το τι σημαίνει αυτό: όταν υπάρχει η πεποίθηση ότι το πρόβλημα είναι γενικευμένο και σταθερό, οπότε το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να το υπερβεί, όταν η βίωση του προβλήματος προκαλεί πολύ μεγάλη θλίψη και όταν παρατηρείται η απουσία κινητοποίησης, ακόμα κι αν υπάρχουν τεκμήρια ότι η δράση μπορεί να φέρει κάποια αλλαγή.
Μάλιστα, ανέφερε ότι όταν, στη διάρκεια πειραμάτων, τα ζώα έφταναν σε μια τέτοια κατάσταση και τους άνοιγαν το κλουβί, εκείνα δεν έκαναν καμία προσπάθεια να φύγουν για να γλυτώσουν.
«Αλλά αυτό δεν συνέβαινε επειδή τους είχαν προκαλέσει φυσική βλάβη». Αντίθετα, μέσω ψυχολογικών χειρισμών, τους είχαν δημιουργήσει την αίσθηση της πλήρους απουσίας ελέγχου.
Σύμφωνα με την κ. Ντάβου, η αναλογία της κατάστασης αυτής της ανημπόριας με αυτό που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια της κρίσης είναι μεγάλη, «ακόμα κι όταν η δράση είναι εφικτή, δεν δρούμε». Η ύπαρξη μιας τέτοιας κατάστασης φαίνεται να συνδέει όλες τις πτυχές της εν λόγω έρευνας.

Η «είσοδος» στην κρίση
Πώς όμως αισθανθήκαμε όταν «μπήκαμε» στην κρίση; Ήταν μια μετάβαση απότομη και σοκαριστική;
Ανέφερα μια ενδιαφέρουσα παρομοίωση που είχε κάνει σε μια συνέντευξή του ο τραγουδοποιός Φοίβος Δεληβοριάς. Ότι η συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου όταν μπήκαμε στην περίοδο της κρίσης και στα μνημόνια, έμοιασε πολύ με αυτό που βιώνει ένας ήρωας σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας, ο οποίος από μια κατάσταση «κανονικότητας», βιώνει μία κοσμική, απόλυτη ανατροπή και μετά βρίσκεται σε ένα δυστοπικό περιβάλλον. Ρώτησα αν αυτό μπορεί να περιγράψει γλαφυρά αυτό που συνέβη.
«Αυτοί που βίωσαν πιο τραυματικά αυτή την αλλαγή ήταν αυτοί που θίχτηκαν άμεσα» επισήμανε η κ. Ντάβου, αλλά φαίνεται ότι σε αυτό υπήρχε μια κλιμάκωση. Σύμφωνα με τις συνεντεύξεις που έγιναν στην έρευνα, για τα πρώτα θύματα της κρίσης –όπως για παράδειγμα γι’ αυτούς που έχασαν άμεσα τις δουλειές τους- αυτό που συνέβη ήταν όντως ένα σοκ.
Πάντως, τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι όταν έρχεται ένα «κακό», υπάρχει αρχικά μια φυσική ροπή προς την αισιοδοξία, μία ανάγκη να αισθανθούμε ότι μπορούμε να το υπερβούμε, ότι «κρίση είναι, θα περάσει».
Επίσης, συμφωνήσαμε ότι, ειδικά το πρώτο διάστημα της κρίσης, υπήρξε ένας κυρίαρχος πολιτικός λόγος που καλλιεργούσε το αίσθημα της συλλογικής ενοχής. Αυτό μπορεί να συμπυκνωθεί στην εξής άποψη: «τα προηγούμενα χρόνια οι Έλληνες ζούσαμε πάνω από τις δυνατότητές μας και τώρα απλά πληρώνουμε το λογαριασμό» (δική μου απόδοση).
Η κ. Ντάβου ωστόσο σημείωσε ότι αυτό συνδέθηκε και με μια φυσική ροπή να ενοχοποιούμε αρχικά τον εαυτό μας όταν μας βρίσκει μία «καταστροφή». «Μήπως κάτι δεν προέβλεψα ή κάτι δεν έκανα καλά»; Η ενοχή είναι μια πρώτη φυσική αντίδραση μπροστά σε ένα «κακό» ή μια απώλεια. «Πάνω σε αυτό ήρθε να χτίσει και ο δημόσιος λόγος» τόνισε η κ. Ντάβου.
Το αίσθημα ενοχής αυτό αποτυπώθηκε και στις συνεντεύξεις που έγιναν στην έρευνα συνοδευόμενο από το αίσθημα του φόβου, ως πρώτη αντίδραση στον ερχομό της κρίσης.

ΜΜΕ και ανθρωπιστική διάσταση της κρίσης
Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κομμάτι της έρευνας αφορά το πώς τα ΜΜΕ επηρέασαν και διαμόρφωσαν τη συναισθηματική ατμόσφαιρα μέσω των αφηγήσεών τους για τις επιπτώσεις της κρίσης.
Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το πανεπιστήμιο μελέτησε μία σειρά από έντυπα (Καθημερινή, Ελευθεροτυπία και Έθνος) και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης (zougla.gr, newsit.gr, news247.gr). Στην ηλεκτρονική αναζήτηση βρέθηκαν περίπου 947 δημοσιεύματα της χρονικής περιόδου 2009-2014 με θεματικές ενότητες σχετικές με τους δείκτες και τα αποτελέσματα της κρίσης, τα οποία αναλύθηκαν ως προς το κείμενο και το φωτογραφικό και πολυμεσικό υλικό που τα συνόδευε.
«Ενώ τα προηγούμενα χρόνια η οικονομική κρίση είχε σαφέστατα μια ανθρωπιστική διάσταση, αφού προκάλεσε μείωση υλικού και συμβολικού κεφαλαίου (φτώχεια, ανεργία, απουσία περίθαλψης, ανισότητα στην εκπαίδευση), παρατηρήσαμε ότι η γενική κατεύθυνση των ΜΜΕ ήταν να μιλούν βασικά για οικονομική κρίση, προβάλλοντας κυρίως δείκτες, ποσοστά, αριθμούς ενώ απουσίαζε ο ανθρώπινος παράγοντας», τόνισε η κ. Ντάβου. Φαίνεται όμως ότι όπου αυτός υπήρξε, παρουσιαζόταν στο πλαίσιο του «μελό» και της δραματοποίησης.
Όπως έδειξε η έρευνα, στο 71,8% των δημοσιευμάτων κυριάρχησε η ανθρωποκεντρική εστίαση στα αποτελέσματα της κρίσης, με όρους όμως ατομικού τραυματικού συμβάντος. Υπήρξε δηλαδή μια τάση να προβάλλονται οι επιπτώσεις της κρίσης ως «προσωπικά δράματα» ή ως ατυχή συμβάντα ανθρώπων που βιώνουν την κοινωνική εξαθλίωση.
«Ο τρόπος με τον οποίο προβάλλεται μια είδηση κατευθύνει τον παραλήπτη» λέει η κ. Ντάβου, τονίζοντας ότι στην προκειμένη περίπτωση όταν η ανθρωπιστική κρίση παρουσιάζεται με όρους ατομικών συμβάντων, τότε ο παραλήπτης της είδησης προσανατολίζεται να σκεφτεί ότι «αυτός που έπαθε κάτι έχει την ευθύνη -ή την ατυχία- για αυτό που έπαθε και όχι οι θεσμοί».
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η υψηλή προβολή των αυτοκτονιών. Η κ. Ντάβου όμως μας θύμισε και κάποια άλλα περιστατικά. Το περιστατικό με το θάνατο δύο φοιτητών στη Λάρισα από αναθυμιάσεις όταν έκαιγαν μαγκάλι για να ζεσταθούν (Φεβρουάριος 2013) και ο τρόπος παρουσίασής του από τα media ως «ολέθριο σφάλμα» είναι ένα παράδειγμα αυτού του πλαισίου.
Ακόμα, η κ. Ντάβου μας θύμισε το περιστατικό αυτοκτονίας του Δημήτρη Χριστούλα στην πλατεία Συντάγματος στις 4 Απριλίου 2012. «Χαρακτηριστικό είναι ότι μια συγκεκριμένη φράση στο σημείωμα που άφησε ο αυτόχειρας μεταδόθηκε παραποιημένη από κυρίαρχο μέσο ενημέρωσης. Ενώ η φράση έλεγε ‘δεν βρίσκω άλλη λύση πριν αρχίσω να ψάχνω στα σκουπίδια για τη διατροφή μου’ και έληγε εκεί, είχε αλλάξει σε ‘πριν αρχίσω να ψάχνω στα σκουπίδια για να επιβιώσω και γίνω βάρος στο παιδί μου’. Αυτή η μικρή φρασούλα άλλαζε όλο το νόημα της είδησης».
«Αυτό βρήκαμε ότι ήταν ο κυρίαρχος τρόπος προβολής της ανθρωπιστικής διάστασης της κρίσης» επισήμανε κ. Ντάβου.
Ακόμα, αυτό το οποίο ανιχνευόταν με δυσκολία στα δημοσιεύματα που ερευνήθηκαν ήταν «τρόποι διεξόδου από την κρίση. Λύσεις δεν υπήρχαν. Και υπήρχε απουσία αναφοράς σε συλλογικές δράσεις».
Στο σημείο αυτό συμφωνήσαμε ότι τα κυρίαρχα ΜΜΕ είτε –κατά κανόνα- δεν προέβαλαν συλλογικές δράσεις ή κοινωνικούς αγώνες είτε η παρουσίασή τους γινόταν σε ένα πλαίσιο απαξίωσης.
Ωστόσο, η κ. Ντάβου εξήγησε ότι είναι αρκετά δύσκολο να μελετηθεί ερευνητικά κατά πόσο οι κυρίαρχες αφηγήσεις των media διαμορφώνουν κοινωνικές στάσεις και δράσεις προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση (π.χ. εάν οδηγούν σε αγανάκτηση και κινητοποίηση ή σε φόβο και συστολή). Κι αυτό γιατί τα media δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που διαμορφώνει τις κοινωνικές στάσεις και δράσεις.

Το πείραμα με τις εικόνες
Για να ανιχνευθεί η αντίδραση των ανθρώπων στη γενική ατμόσφαιρα της κρίσης, μέρος της έρευνας ήταν το πείραμα με τις εικόνες. Οι ερευνητές έδειξαν μία σειρά από φωτογραφίες με εικόνες της κρίσης σε ένα δείγμα ανθρώπων και μελέτησαν το επίπεδο αισιοδοξίας/απαισιοδοξίας που τους προκαλούσαν οι εικόνες καθώς και την αίσθηση πολιτικής επάρκειας (τη διάθεση τους να κινητοποιηθούν). Το δείγμα των συμμετεχόντων διακρίθηκε σε δύο ηλικιακές ομάδες: 18-23 ετών και 23-45 περίπου ετών.
«Αυτό που βρήκαμε ήταν ότι σε γενικές γραμμές όλοι γίνονταν πιο απαισιόδοξοι» τόνισε η κ. Ντάβου.
«Οι συμμετέχοντες στην πρώτη ηλικιακή κατηγορία, που ενηλικιώθηκαν στα χρόνια της κρίσης και εν μέσω έντονων κοινωνικών γεγονότων όπως τα όσα ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου το 2008, έδειξαν ότι η θέαση των εικόνων της κρίσης τους αυξάνει τη διάθεση κινητοποίησης, αλλά τους αυξάνει ταυτόχρονα και την απαισιοδοξία. Ο συνδυασμός αυτών των δύο στοιχείων θα μπορούσε να ερμηνεύσει έναν προσανατολισμό σε πράξεις ανομίας (σπασίματα βιτρίνων κλπ.). Βέβαια, το λέω με επιφύλαξη αυτό».
Επιπρόσθετα, η έρευνα έδειξε ότι οι νέοι συμμετέχοντες παρουσιάζουν μια τάση να αναζητούν νέα ρεπερτόρια κοινωνικής και πολιτικής δράσης. «Αυτό προέκυψε από διάφορα υποθετικά σενάρια που δόθηκαν στους συμμετέχοντες όπως πιθανά προβλήματα της γειτονιάς (τοποθέτηση κεραίας κινητής τηλεφωνίας, καταπάτηση πάρκου κλπ.) και τους τέθηκαν ανοιχτές ερωτήσεις για το πώς θα αντιδρούσαν σε τέτοιες περιπτώσεις».
Δήλωναν λοιπόν «ότι θα κινητοποιηθούν με εναλλακτικούς τρόπους». Χαρακτηριστικό είναι ότι η καταπάτηση του πάρκου, του ελεύθερου χώρου, όπως έδειξε η έρευνα, ήταν πολύ πιο έντονο ερέθισμα κινητοποίησης για τους νέους από την εγκληματικότητα ή τα σκουπίδια.
Ερωτηθείσα, όμως, για το αν οι νέοι της έρευνας (18-23 χρονών) δήλωσαν ότι συμμετείχαν στα κινήματα των προηγούμενων χρόνων, η κ. Ντάβου μας είπε ότι η αίσθηση που έχει είναι ότι «η νεολαία δεν συμμετείχε αμέσως αλλά σαν να ‘εκπαιδεύτηκε’ μέσα από όλα αυτά. Τα παρακολουθούσε, άλλοτε συμμετείχε κι άλλοτε όχι, δηλαδή σαν όλο αυτό να ήταν υπό διαμόρφωση» και χωρίς να καταλήγει συνήθως σε ένταξη σε κάποια πολιτική οργάνωση.
Από την άλλη, στους μεγαλύτερης ηλικίας συμμετέχοντες και ειδικότερα στο κομμάτι της έρευνας που έγινε με συνεντεύξεις, «υπήρξαν πολλοί που μας είπαν ότι ‘ήμουν πολιτικοποιημένος στο παρελθόν και τώρα επανήλθα’. Αυτό όμως κυρίως στην ηλικία μεταξύ 55-70. Μας λείπει στην έρευνα η κατηγορία 40-55, της οποίας τις συνεντεύξεις δεν έχουμε επεξεργαστεί ακόμη», επισήμανε η κ. Ντάβου.
«Όσον αφορά τους κάτω των 40 κινητοποιούνται αλλά περισσότερο σε ατομικό επίπεδο και σε επίπεδο αλληλεγγύης στις διαπροσωπικές τους σχέσεις (π.χ. ‘να ενημερώσουν κάποιον για μια ευκαιρία δουλειάς’ κλπ.). Όχι όμως τόσο σε πολιτικό επίπεδο».

Πιο απαισιόδοξοι οι άνδρες από τις γυναίκες
Ένα στοιχείο των αποτελεσμάτων της έρευνας που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι οι άνδρες, σε γενικές γραμμές, εμφάνισαν μεγαλύτερα επίπεδα απαισιοδοξίας από ότι οι γυναίκες.
Η κ. Ντάβου επισήμανε ότι, με βάση τα επιστημονικά δεδομένα, οι άνδρες είναι εκ φύσεως πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. «Οι γυναίκες είναι λιγότερο ευμετάβλητες, είναι ίσως πιο ανθεκτικές».
Πέρα απ’ αυτό, σύμφωνα με την κ. Ντάβου, ο κοινωνικός ρόλος του άνδρα ως κέντρου και κύριου οικονομικού υποστηρικτή της οικογένειας, ο οποίος παραμένει μέχρι σήμερα ισχυρός, φαίνεται να εξηγεί κάπως τα υψηλά επίπεδα απαισιοδοξίας, αφού στην κρίση παρουσιάζεται πιο αδύναμος –λόγω αντικειμενικών συνθηκών- να τον επιτελέσει.

Συλλογική δράση και χαρά
«Αυτοί που τα προηγούμενα χρόνια συμμετείχαν σε συλλογικές δράσεις, κινήματα κλπ. ήταν οι μόνοι που μας είπαν ότι ένιωσαν χαρά κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό ήταν ένα συγκλονιστικό εύρημα» λέει η κ. Ντάβου.
Σημειώνει ότι όταν οι συμμετέχοντες στην έρευνα ρωτήθηκαν πώς ένιωσαν τα προηγούμενα χρόνια με αφορμή την κρίση, οι μόνες φορές που απαντούσαν με θετικά συναισθήματα ή με αφηγήσεις χαράς ήταν όταν μιλούσαν για τη συμμετοχή τους σε δράσεις και κινήματα, στη γειτονιά τους, στο κίνημα των αγανακτισμένων κλπ.
«Η εμπλοκή σε συλλογικές δράσεις, πέρα από τα θετικά συναισθήματα που προκαλεί δημιουργεί και ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, νιώθεις ότι δεν είσαι μόνος…».
Ναι, αλλά υπάρχει και μια επικρατούσα άποψη ότι αυτό το προσφέρει –και το προσέφερε στα χρόνια της κρίσης- πρώτα απ’ όλα η οικογένεια, τη ρώτησα.
«Δεν αρκεί. Δεν φάνηκε να αρκεί. Θα έλεγα και το αντίθετο, ότι έχει καταβληθεί και η οικογένεια…ακόμα και σε επίπεδο οικογένειας μια κατάσταση κρίσης μπορεί να φέρει στην επιφάνεια εντάσεις και συγκρούσεις. Τα αρνητικά συναισθήματα μπορεί να είναι μεταδοτικά…»
Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο που ανιχνεύθηκε στην έρευνα είναι η ανάγκη των ανθρώπων «να δημιουργήσουν συνεκτικές αφηγήσεις για το ‘τι έχει συμβεί’. Εάν δεν μπορείς να τη δημιουργήσεις ο ίδιος» λέει η κ. Ντάβου, «είναι πιθανό να υιοθετήσεις μια έτοιμη αφήγηση, που θα σου προσφέρει και μια διάκριση του τύπου ‘αυτοί φταίνε’ και ‘αυτοί θα με σώσουν’».
Η κοινωνική διείσδυση της Χρυσής Αυγής, τα πρώτα χρόνια της κρίσης, είναι ενδεχομένως συνδεδεμένη με την παραπάνω ανάγκη. Ορισμένοι, «όπως π.χ. ευάλωτες ηλικιωμένες γυναίκες που αισθάνθηκαν να απειλούνται (βλέπε την περίπτωση του Αγίου Παντελεήμονα)» θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτέλεσαν ένα κοινωνικό ακροατήριο ευήκοο προς τη Χρυσή Αυγή.

Μνησικακία
Πολλοί συμμετέχοντες στις συνεντεύξεις εκδήλωσαν ζήλεια ή μνησικακία γι’ αυτούς που «δεν τους άγγιξε η κρίση». Άλλοι εξέφρασαν το αίσθημα της κοινωνικής αδικίας για «αυτούς που φταίξανε και τώρα δεν πληρώνουν», εννοώντας περισσότερο συγκεκριμένα πρόσωπα της πολιτικής, πρόσωπα πίσω από πολιτικά ή επιχειρηματικά σκάνδαλα κλπ.

Περί κατάθλιψης
Όσον αφορά την κουβέντα που γίνεται συνέχεια τα τελευταία χρόνια για την αύξηση της κατάθλιψης, η κ. Ντάβου μας είπε ότι αρχικά πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ της κλινικής κατάθλιψης και μιας κατάστασης «πολύ μεγάλης θλίψης». «Η κλινική κατάθλιψη είναι μια συνθήκη κατά την οποία το άτομο δεν θέλει να σηκωθεί απ’ το κρεβάτι, δεν έχει όρεξη να κάνει τίποτα, να μιλήσει, οπότε στην έρευνα θα ήταν δύσκολο να μιλήσουμε με ανθρώπους που βιώνουν αυτό. Πιθανότατα δε θα ήθελαν να μας μιλήσουν…»
«Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι μας είπαν ‘πέρασα μια φάση κατάθλιψης’. Όταν όμως το ‘άνοιγες’ αυτό το θέμα, φαινόταν ότι δεν επρόκειτο για κλινική κατάθλιψη. Βέβαια, μεγάλο ποσοστό κλινικής κατάθλιψης καταγράφεται σε ανθρώπους που έχουν υποστεί απόλυση».
«Το γενικό αίσθημα ήταν μια συνολικότερη πτώση, αδράνεια, θλίψη, βάρος. Αυτό το είδαμε. Γι’ αυτό μίλησα πριν και για ανημπόρια» τόνισε.
«Ως ψυχολόγος θα ήμουν αρκετά προσεκτική στο να υποστηρίξω ότι μια κοινωνική κατάσταση μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη. Όλοι έχουμε προδιαθέσεις προς κάποιες ασθένειες. Μέσα σε ένα ιδεατά θετικό περιβάλλον μπορεί να μην τις εκδηλώσουμε ποτέ. Σε ένα αρνητικό περιβάλλον μπορεί να εκδηλωθούν». Οπότε ο παράγοντας της προδιάθεσης είναι ίσως πρωταρχικός στο ζήτημα της κλινικής κατάθλιψης, με βάση και τις επιστημονικές έρευνες, αλλά το περιβάλλον παίζει επίσης ένα πολύ σημαντικό ρόλο, εξηγεί η κ. Ντάβου.
Με βάση αυτά, μπορούμε ίσως να σταθούμε κάπως επιφυλακτικά απέναντι στις διάφορες έρευνες που έχουν δημοσιευτεί τα τελευταία χρόνια και προσπαθούν να καταγράψουν και να ποσοτικοποιήσουν, άτσαλα ορισμένες φορές, την αύξηση της κατάθλιψης στην Ελλάδα.
Αυτό όμως δε σημαίνει ότι μόνο η κλινική κατάθλιψη είναι πραγματικά σοβαρή.
Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι η έρευνα έδειξε μια τάση των ανθρώπων που συμμετείχαν να προσπαθούν να βγουν από τις δύσκολες ψυχολογικά φάσεις, «να προσπαθούν να αντέξουν…»

Μετά τις εκλογές…
Κάποιες λίγες συνεντεύξεις για την έρευνα έγιναν και μετά τις εκλογές. Η κ. Ντάβου λέει ότι το βασικό αίσθημα που υπήρχε ήταν μια «συγκρατημένη αισιοδοξία, ένα ‘για να δούμε τώρα μήπως κάτι καταφέρουμε να αλλάξουμε’…μία ελπίδα…»
Γιώργος Διάκος