Ο Άι όπως ο Αϊλάν

[ ARti news / 06.02.16 ]

Του Φιλίπ Νταζέν Η φωτογραφία τραβήχτηκε από έναν φωτογράφο της «India Today». Δείχνει τον Κινέζο εικαστικό Άι Γουέι Γουεϊ ξαπλωμένο σε μια παραλία της Λέσβου, στη στάση ακριβώς που βρέθηκε νεκρός ο μικρός Αϊλάν. Και από τότε που δημοσιεύτηκε, την 1η Φεβρουαρίου, έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Πολλοί είναι εκείνοι που κατηγορούν τον Άι ότι προσπαθεί να βρίσκεται συνεχώς στο πρώτο πλάνο της επικαιρότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Μπάνκσι, όταν παίρνει θέση υπέρ των προσφύγων στο Καλέ. Η βιαιότητα της πράξης του είναι ανάλογη με τη φρίκη της κατάστασης που περιγράφει.
Η φωτογραφία του Αϊλάν Κουρντί, που πνίγηκε τη νύχτα της 2ας Σεπτεμβρίου 2015 σε μια τουρκική παραλία, είχε προκαλέσει παγκόσμια συγκίνηση, δάκρυα και υποσχέσεις. Αυτό συνέβη πριν από πέντε μήνες. Κι από τότε; Υπολογίζεται ότι σε παρόμοια ναυάγια πνίγηκαν αυτό το διάστημα στη Μεσόγειο, 304 παιδιά. Μόνο τον περασμένο μήνα χάθηκαν 368 ενήλικες και παιδιά. Έχει άδικο λοιπόν ο Άι Γουέι Γουεϊ να συμπεραίνει ότι μόλις πέρασε η συγκυριακή συγκίνηση, η περίπτωση του Αϊλάν και όλων αυτών των παιδιών ξεχάστηκε; Οι πολιτικοί, συγκινημένοι από τον Αϊλάν -ή ανησυχώντας ότι οι ψηφοφόροι τους θα συγκινηθούν από τον Αϊλάν- μίλησαν. Πολλοί έδωσαν υποσχέσεις. Αλλά στις παραλίες της Λέσβου οι πνιγμοί συνεχίζονται.

Ο Άι Γουέι Γουεϊ, που επισκέφθηκε την περιοχή στα τέλη Δεκεμβρίου και αποφάσισε να κατασκευάσει ένα μνημείο, πήγε ξανά πριν από λίγο καιρό και δεν δίστασε να παρέμβει δυναμικά. Το έκανε συνειδητά. Ήξερε ότι παίρνοντας τη θέση ενός νεκρού παιδιού υπήρχε κίνδυνος να πληγώσει. Το να κατηγορείται όμως για διαφημιστικό ναρκισσισμό αποτελεί μια λανθασμένη τοποθέτηση του θέματος. Ο Άι είναι καλλιτέχνης παγκοσμίου κύρους, δεν έχει ανάγκη από μια επιπλέον φωτογραφία. Με την πρωτοβουλία αυτή, όπως και με τη στάση που κρατούσε όταν ερχόταν σε σύγκρουση με τις κινεζικές αρχές, χρησιμοποιεί με ακτιβίστικο τρόπο τη διασημότητά του. Το ίδιο κάνουν πολλοί ακόμη ηθοποιοί.
Αφού οι πολιτικοί δεν αντιδρούν, παρεμβαίνουν ο Άι Γουέι Γουεϊ ή ο Μπάνκσι, χρησιμοποιώντας τη συμβολική και μιντιακή δύναμη του έργου τους. Οι παρεμβάσεις τους νομιμοποιούνται από την ανικανότητα ή την απροθυμία των πολιτικών και καλύπτουν τη σιωπή τους. Με τις πρωτοβουλίες αυτές, οι καλλιτέχνες παίρνουν ρίσκα: Ο Άι Γουέι Γουεϊ φυλακίστηκε στη χώρα του. Αλλά χάρις στην ενοχλητική φωτογραφία του, ο κόσμος ξαναμιλά για τους πρόσφυγες, και όχι με αφορμή τα γεγονότα στην Κολωνία ή τους καμικάζι του Σεν-Ντενί. Η πρόοδος είναι μικρή; Ίσως, αλλά όχι και αμελητέα.
Συνεχίζοντας στον ίδιο δρόμο, ο Άι συγκεντρώνει σωσίβια που έχουν εγκαταλειφθεί στη Λέσβο για να δημιουργήσει στο Βερολίνο μια έκθεση αφιερωμένη σε αυτή τη θανατηφόρα έξοδο. Όπως λέει ο δήμος της Λέσβου, που του χάρισε 14.000 σωσίβια, «το έργο αυτό αποσκοπεί στο να ευαισθητοποιήσει τη διεθνή κοινότητα για το έγκλημα που διαπράττουν καθημερινά στο Αιγαίο οι διακινητές».
(Πηγή: Le Monde)
* Ο Φιλίπ Νταζέν είναι καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο πανεπιστήμιο Paris I Pantheon-Sorbonne.