Ο αυτοβιογραφούμενος συγγραφέας

[ Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης / ARti news / 04.08.16 ]

«Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμία πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. Όπως το ’χω ξαναπεί, Δεσμώτης τήδε ίσταμαι της ένδον ρήμασι πειθόμενος. Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πως είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα, μα και με όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνιστούν εναντίον όλων των τυράννων, εστεμμένων και τραγιασκοφόρων, εναντίον όλων των δεσποτών, γαλονάδων και ρασοφόρων».

 
Σε όλο το σώμα ενός βιβλίου δεν νομίζω ότι υπάρχει πιο αμήχανο μέρος από το αυτοβιογραφικό σημείωμα που γράφει ο συγγραφέας αυτοπαρουσιαζόμενος στο αναγνωστικό κοινό του. Το οπισθόφυλλο με την περίληψη ή το χαρακτηριστικό απόσπασμα έχει το νόημα μιας πρώτης ενημέρωσης για το κυρίως κείμενο και μύησης του υποψήφιου αναγνώστη στο κλίμα της γραφής. Οι πληροφορίες της έκδοσης που κατά κανόνα παρατίθενται στην τέταρτη σελίδα και ολοκληρώνονται με τα πρόσθετα τεχνικά στοιχεία της προτελευταίας σελίδας έχουν τη λειτουργικότητά τους ως προς την τοποθέτηση του έργου στον χρόνο, τον εμπορικό προσδιορισμό των πνευματικών δικαιωμάτων και την αναφορά στα πρόσωπα που συνέβαλαν στις επιμέρους φάσεις της έκδοσης.

Τα αυτοβιογραφικά όμως κείμενα που απαντώνται στο «αυτί» του εξώφυλλου δεν υπηρετούν καμιά ουσιαστική ανάγκη σε σχέση με το ίδιο το βιβλίο. Φαίνεται να έλκουν την καταγωγή τους από μια ξεπερασμένη θεωρητική αντίληψη που λέει ότι η κατανόηση του κειμένου δεν έχει στο επίκεντρο το κείμενο αλλά τον δημιουργό του, ενίοτε δε και την εποχή του, η δε κριτική/φιλολογική επεξεργασία του νοήματος προϋποθέτει μια επαρκή ποσότητα από σχετικές πληροφορίες. Όλες αυτές οι δεκαετίες των θεωρητικών ερευνών και όλα αυτά τα άλματα που στο μεταξύ σημειώθηκαν από τον δομισμό, τον μετα-δομισμό, τη θεωρία της αποδόμησης, τη θεωρίας της πρόσληψης κτλ. δεν στάθηκαν απ’ ό,τι φαίνεται ικανά να υποβαθμίσουν τον ρόλο που το συγγραφικό εγώ επιμένει να διεκδικεί στην παραγωγή του νοήματος και να στρέψουν ολοκληρωτικά το αναγνωστικό ενδιαφέρον στο κυρίως σώμα του κειμένου.

«Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών. Σαν ανύπαρκτο που είναι, δεν χορηγεί ούτε κομματικές ούτε λογοτεχνικές ταυτότητες. Εγώ δεν είμαι μέλος καμιάς Εταιρίας Λογοτεχνών και δεν πρόκειται, λόγου χάρη, να ζητήσω σύνταξη.
Αν έτυχε να γράψω κάτι, αυτό είναι μια προσωπική μου υπόθεση και κανείς δε μου χρωστάει απολύτως τίποτα. Τη λογοτεχνική μου ταυτότητα εμένα μου τη χορήγησε τον Αύγουστο του 1972 η Γενική Ασφάλεια, απαγορεύοντας το βιβλίο μου Ποιήματα 1941-1971»

Από την άλλη, ορισμένα από τα σημειώματα αυτά είναι άκρως αποκαλυπτικά για τον δημιουργό τους – και μάλιστα όχι από την άποψη των ίδιων των πληροφοριών που περιέχουν. Υπάρχουν σημειώματα που προδίδουν την ανασφάλεια του συγγραφέα, που αποκαλύπτουν την αλαζονεία του, που φανερώνουν το άγχος της αναγνώρισής του. Υπάρχουν σημειώματα που προσπαθούν να δελεάσουν τον αναγνώστη, που λειτουργούν σαν διαφημιστικά μηνύματα, που υπηρετούν την ανάγκη αυτοδικαίωσης. Υπάρχουν σημειώματα που δείχνουν την αδυναμία του συγγραφέα να συμφιλιωθεί με τον χρόνο ή ακόμη και με τον γενέθλιο τόπο, την ανάγκη να βεβαιώσει την κοινωνική του θέση, την προσπάθεια να αποδείξει την πνευματική του υπεροχή.

Στον αντίποδα όλων αυτών, στέκεται το γνωστό αυτοβιογραφικό σημείωμα του Άρη Αλεξάνδρου, απ’ όπου και τα αποσπάσματα που παραθέτω (Η Εξέγερση της Κροστάνδης, εκδ. Πανοπτικόν, 2015). Που δεν κομπάζει, δεν ξιπάζεται, δεν διαφημίζει, δεν εντυπωσιοθηρεί, αλλά διεκπεραιώνει την πληροφοριακή του λειτουργία αναδεικνυόμενο σε προγραμματικό κείμενο (αισθητικών-ιδεολογικών) αρχών, που αφενός οργανώνει μια σχέση ειλικρίνειας στην επικοινωνία του δημιουργού με το κοινό και αφετέρου εξασφαλίζει την δική του αισθητική αυτοτέλεια. Ως τέτοιο θεωρώ ότι είναι αφεαυτού δικαιωμένο όσον αφορά τη θέση και τον ρόλο του στο βιβλίο και, κατά τη γνώμη μου, ορίζει ένα μέτρο ήθους ως προς τη σχέση του συγγραφέα με τον εαυτό του, με τη γραφή του και με τον αναγνώστη του.