Ο πολιτισμός των πρωτόγονων

Στο Μουσείο Πολέμου του Παρισιού υπάρχει μια έκθεση με κούκλες, στο μέγεθος του ανθρώπου, όλες ντυμένες πολεμιστές όλων των εποχών, που αρχίζει από τους προϊστορικούς και πρωτοϊστορικούς χρόνους, περνάει από την αρχαιότητα και από ‘κεί στην Ιστορία.
Στα εκθέματα έχουμε και τους πολεμιστές των λεγόμενων «άγριων φυλών» και έτσι η εθνολογία, άθελά της, προσφέρει και τα δικά της φώτα στη φυσιολογικότητα του πολέμου, που είναι συνυφασμένη με το ανθρώπινο είδος.
Ο επισκέπτης, που συχνά ξεναγεί τα παιδιά του, πείθεται πως ο πόλεμος υπάρχει στην ανθρώπινη φύση και καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο πόλεμος γεννιέται με τον άνθρωπο. Αυτή η αντίληψη είναι βαθιά ριζωμένη στους ανθρώπους και δίνει τροφή σε κάθε μιλιταριστικό και φασιστικό καθεστώς.
Και δεν είναι μόνον η χούντα της 21ης Απριλίου, που ανακάλυψε την «πολεμική αρετή των Ελλήνων». Κάθε φασισμός έχει τους δικούς του «άτρωτους στρατιώτες» (ιδίως στις προπαγανδιστικές αφίσες), ασχέτως αν και αυτοί γίνονται «κιμάς» όπως και όλοι οι άλλοι.
Είναι όμως έτσι ή αποτελεί ακόμα έναν από τους μεγάλους μύθους που κρατούν την ανθρωπότητα στον σκοταδισμό; Είναι αλήθεια πως μέχρι τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα παρουσίαζαν τους προγόνους σε άγρια κατάσταση, βίαιους και πολεμοχαρείς.
Ακόμα και ο Φρόιντ στο «Τοτέμ και Ταμπού» δεν ξεφεύγει από αυτήν την αντίληψη. Αλλά οι νεότερες έρευνες απέδειξαν ακριβώς το αντίθετο. Δεν υπάρχει τίποτα στη φύση του ανθρώπου που να υπαγορεύει τη βία.
Αυτό που εξανθρωπίζει το είδος μας είναι η αλληλεγγύη. Ο πόλεμος ήταν άγνωστος. Παλαιοντολογικά ευρήματα, που χρονολογούνται στο 500.000 π.Χ., δείχνουν πως οι πρωτόγονοι φρόντιζαν τα αδύναμα μέλη της κοινότητας, που αλλιώτικα δεν θα είχαν επιβιώσει.
Από τους σκελετούς που έχουν βρεθεί και έχουν μελετηθεί, δεν υπάρχουν τραύματα πολέμου. Υπάρχουν τραύματα από ατυχήματα στο κυνήγι ή από προσωπικές διαφορές, που δεν άφηναν όμως το θύμα να πεθάνει.
Στις μικρές κοινωνίες που ζούσαν είχαν όχι μονάχα αυτάρκεια, αλλά και αφθονία. Ακόμα δεν υπάρχει καμία αρχαιολογική επιβεβαίωση για συγκρούσεις μεταξύ αυτόχθονων και μετακινούμενων πληθυσμών που έψαχναν για εύφορες περιοχές. Δηλαδή, η έννοια της ιδιοκτησίας ήταν άγνωστη και έτσι δεν υπήρχε αιτία πολέμου.
Στη Νεολιθική Εποχή τα πράγματα αλλάζουν. Ο άνθρωπος μαθαίνει να καλλιεργεί τη γη, εξημερώνει τα ζώα και χρειάζεται όλο και περισσότερη γη που συχνά έπρεπε να την πάρει από τον γείτονα. Και εδώ έχουμε τις πρώτες θανατηφόρες συγκρούσεις.
Γύρω στη 2η χιλιετία με την ανάπτυξη της μεταλλουργίας (Εποχή του Χαλκού) ο πολεμιστής γίνεται αντικείμενο λατρείας και ο στρατός και ο πόλεμος γίνονται συστατικό στοιχείο της κοινωνίας. Παράλληλα, η γυναικεία θεότητα της Μητέρας υποχωρεί και τη θέση της παίρνουν ανδρικές θεότητες που συχνά είναι οπλισμένες (π.χ. Δίας με κεραυνό, Ποσειδώνας με την τρίαινα κ.λπ.).
Αυτά μας λέει η Marylene Patou-Matis, καθηγήτρια-ερευνήτρια στη Γαλλία και εξειδικευμένη στους προϊστορικούς χρόνους («Monde Diplomatique», Ιούλιος 2015). Και έχει ενδιαφέρον η κατάληξή της. «Η συμπόνια, η αλληλοβοήθεια, η συνεργασία και η αλληλεγγύη ήταν καθοριστικά για την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους και όχι ο ανταγωνισμός και η επιθετικότητα». Τώρα όσον αφορά τους οπλισμένους πρωτόγονους στο Μουσείο Πολέμου του Παρισιού, πρόκειται για παραχάραξη.
Αυτά που παρουσιάζουν σαν όπλα ήταν τα εργαλεία τους και ο κυνηγετικός τους εξοπλισμός. (Αν οι πληροφορίες μου είναι σωστές, αυτό επισήμανε ο Τσίπρας στον Ολάντ, και ο τελευταίος υποσχέθηκε να κάνει ΕΔΕ για να διορθωθεί το κακό.) Και μια που συμφιλιωθήκαμε με τους προπάτορές μας, που ήταν ήρεμοι και αγαθοί, να δούμε και τι λέει ο διαπρεπής ανθρωπολόγος Yuval Noah Harari*. Το ανθρώπινο είδος υπάρχει εδώ και 2,4 εκατομμύρια χρόνια.
Και όμως, ο άνθρωπος γνωρίζει λιγότερα για το είδος του απ’ ό,τι γνωρίζει για τα άλλα. Συμπεριλαμβανομένων και των άλλων ανθρωποειδών που εξαφανίστηκαν πριν ο άνθρωπος αρχίσει να περπατάει στα δυο του πόδια. Και συμπεραίνει πως μπορεί να ζούμε σε μια εποχή υψηλής τεχνολογίας, αλλά το DNA μας λειτουργεί σαν να είμαστε ακόμα στις σαβάνες.
Μήπως εδώ είναι η σωτηρία μας; Να ζωντανέψουμε τον πρωτόγονο που κοιμάται με στρώμα το DNA μας, και να καταλάβουμε πως οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζουν σε αυτό τον απάνθρωπο και αντιανθρώπινο κόσμο που έχουμε φτιάξει; Πόσες χιλιάδες άνθρωποι πρέπει να πνιγούν στη Μεσόγειο για να αναγνωρίσουμε σε τι πολιτισμό ζούμε;
*«Sapiens: A brief history of humankind» (εκδόσεις Harvill Secker)
efsyn (μέσω "Νόστιμον ήμαρ")